Кәсіп жолында тұтынушы сұранысының маңыздылығы өте жоғары екені осы салада жүрген адамдардың бәріне белгілі. Тұтынушы – өндірістің, компанияның ең қадірлі фигурасы. Сондықтан, кез-келген өнім өндіретін компаниялар, цехтар, фирмалар тауардың сұранысын арттыру жолында түрлі шаралар, алуан айлалар ойлап табуға ұмтылыс жасайды. Бұл жерде көзге көріне бермейтін өте үлкен бәсеке бар. Бұл мақаланы жазудағы басты мақсатымыз – Елбасы «Рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында міндеттеп берген бәсекеге қабілеттілік қасиетінің кәсіп саласындағы маңызын азаматтарға түсіндіру және ұлт тарихындағы ұлы белесті ақпараттық сүйемелдеу. Бүгінгі жазбамызда назарларыңызға әлемдік өндірісте үлкен жетістікке жеткен танымал бренд Zara-ның тұтынушылармен қалай жұмыс жасайтыны туралы айтпақпыз. Ендеше, мұқият зер салыңыз.
Түрлі кәсіптік бастамалардың авторлары Inditex тігін компаниясының жеткен жетістіктерін кездейсоқтыққа және аталған компаниясының иесі Амансио Ортеганың қаржыны басқару қабілетінің мықтылығына балап жатады. Бірақ сарапшылардың көпшілігі Ортеганың Lean құралдарын және шектеу теорияларын жетік меңгеріп, оны өз кәсібінде тамаша үйлесімділікпен пайдаланып жүргеніне мән бере қоймайды. Оның жетістікке жылдам жетуі соңғы кәсіптік құралдарды қолдануының әсері екеніне сіз келісесіз бе?
Ал енді Lean құралдарының не екеніне тоқталып өтелік. Аталған құрал кәсіп саласында жетістікке жету үшін көзге іліне бермейтін кішкентай бірақ маңызы әлдеқайда маңызды түйткілдерді аңғарып отыруға итермелейді. Мысалы, жұмыс орынының ыңғайлылығы, тұрмыстық және кеңселік қажеттіліктерді үнемдеу, тазалықты сақтау секілді әдеттерді орынына қою осы құралдың алғышарттарының қатарына енеді.
Бұдан бөлек аталған құралдың ішінде уақытты нақтылау, тауардың өндіріс айналымындағы сатылым деңгейін қадағалап отыру, бағаның өзгеріс деңгейін анықтаумен айналысу, қызметкерлердің өнімді қызмет жасауына жағдай жасау секілді бағыттар қамтылады.
Ал шектеу теориясы дегеніміз не? Кәсіпті бастаған адам тауарын, өз өнімін нарыққа шығарғаннан кейін қолына қаражат жинала бастайтыны анық. Бұл кәсіп үшін және оның иесі немесе үлескерлер үшін ең қауіпті кезең. Осы кезеңде кәсіптің құлдырап, дағдарысқа ұшырауы немесе өркендеп, жетістікке жетуі секілді екі тарап жолайырық шығады. Бірінші бағытқа қаржылық әлеуетін қадағалай алмаған және бей-берекет ақша жұмсаған кәсіпкер кетеді. Екінші бағытта біраз уақытқа дейін өзіне шектеу қоя алатын, сол шектеулер арқылы болашағын көре білетін кәсіпкер түседі.
Шектеу теориясын игерген адам қажетсіз һәм маңызы аз кездесулерден, босқа уақыт өлтіруден аулақ болады және өз жауапкершілігіне артылған істі уақытында аяқтауға бейім келеді. Сондықтан, олар өз уақыттарын тиімді пайдаланып, демалысқа да, жеке қызығушылықтарымен айналысуға да үлгереді. Міне, кәсіп саласында жүрген азаматтарға шектеу теориясын үйренудің маңыздылығы жоғары екенін осы мысалдардан-ақ ешбір қиындықсыз аңғаруға әбден болады.
Қажетсіз дүниелерден тез арада арылыңыз
Испаниялық тігін компаниясы Inditex нарықтағы Zara, Bershka, Massimo Dutti, Pull & Bear сияқты танымал брендтерімен танымал. Аталған компанияның өзінің «Жылдам сән» (фаст-фэшн) атты маркетингтік стратегиясын нарықта бөлшек сауда ережесін бұзып, отыз жылдан астам уақыт бойы жүргізіп келеді. Бүгінде компанияның қаржылық әлеуеті 55 миллиард еуроға дейін жетіп, оның негізін қалаушы және иесі Амансио Ортега әлемдегі ең бай кәсіпкерлер қатарында Билл Гейтс пен Уоррен Баффеттен кейінгі үшінші орынға жайғасқан. Қазір аталған компания өнімдері әлемдегі ең үлкен сұраныстағы тауарлар қатарында. Испаниялық компанияның жетістігінің құпиясы мынада: Ортега шектеу теориясы мен Lean құралдарын өте тиімді пайдаланып, өзінің басқару стратегиясының міндеттемелерінің орындалу үдерісін әрдайым қадағалап отырды. Сондай-ақ, компанияның негізін салушы өндіріс қарқынын адам көзі сенбейтіндей дәрежеде арттырып, сапаның жоғалмауына да баса мән берді. Ал өнім нарыққа шыққаннан кейін оның сатылым бағасының сапасына сай болуын және халыққа қолжетімді болуын маңызды деп санап, әрдайым баға құбылмалылығын назарда ұстады. Сонымен қатар, өнімнің заманауи әрі сән талаптарына сай болуын, ыңғайлы болуын тігіншілерден, дизайнерлерден талап еткен еді.
Тігін компаниясы өндіретін киімдер отыз жыл уақыт ішінде әлемдік нарықты толық жаулап, бүгінде үлкен сұраныстарға ие болып және сол тұтынушылар сұранысын абыройлы түрде қанағаттандырып келеді. Адамдардың Zara, Bershka, Massimo Dutti, Pull & Bear секілді бренд өнімдерін тұтынуға деген құлшынысына және аталған маркалардың брендке айналуына не себеп болды?
Бұл – кәсіп тұрғысындағы сарапшыларды таң қалдыратын әрі құпиясына жете алмайтын дүние. Дегенмен, компанияның негізін салушы бұл дәрежеге жетудің құпиясын тұрақтылықпен, ұқыптылықпен, қаржылық әлеуетін ақылмен басқаруымен байланыстырады.
Компания басшылығы қызметкерлерге барлық жағдайды жасап беріп отырады. Сондай-ақ, олардан осыған сай ұжымға беріле жұмыс істеуді талап етеді. Бұл ұжымда ең басты құндылықтар – уақыт пен сапа. Мысалы, дизайнерлер құрастырған жаңа өнімнің сызбасы мен шикізат материалдарының қажеттілігі туралы ұсыныс басшылыққа жеткізілгеннен кейін сол сызбадағы өнім екі апта ішінде әлемдегі барша дүкендер желісіне түседі. Тігін жұмыстарының осындай қарқыны мен сапаның жоғарылығын қатар ұстап отыру тек қана Zara-ның мүмкіндігіне ие деп баға береді сарапшылар. Бұдан бөлек, Inditex өзінің өнім деңгейін және уақыт жылдамдығын арттыру жөнінде дамудың жаңа стратегияларын ойлап табу үшін күн сайын жұмыс жасайды. Бұл бағыттарды дамытқан сайын сату және сатып алу деңгейі арта түсері уақытпен және тәжірибемен дәлелденген дүние.
Әдетте брендті компаниялар өздерінің жаңа туындысын тұтынушыларға ұсыну үшін бір жылдан аса уақыт жұмыс жасап жатады. Әрине, он екі ай ішінде барлығы өлшеліп, келісіліп, қоғамдық пікір, тұтынушы сұранысы зерттеліп жатады. Дегенмен, атақты компаниялар үшін бұл өте ұзақ мезгіл. Жоғалған уақыттың орынын ештеңемен толтыра алмайсың және кері қайтара алмайсың.
Ал Inditex компаниясының тәжірибелеріне көз жүгіртсек, мұнда бәрі өзгеше. Әрине, біз бұл жерде аталып отырған компанияны аспанға көтеріп, қалғанын аяқ асты етуден аулақпыз. Дегенмен испниялық тігін компаниясының уақыт үнемдеу тәжірибесін еліміздегі кәсіпкерлерге үйрену қажет-ақ. Өйткені, Inditex компаниясының қарапайымдылығы мен тұтынушыға деген құрметі оның өнімдерін сататын дүкендерге кіргеннен бастап байқалады. Сату бойынша жұмыс жасайтын мамандар тұтынушының пікірін өте құнды құжат секілді ескеріп, дизайнерлерге жеткізіп тұрады. Сондай-ақ, әлеуметтік желілердегі ресми парақшаларда жазылған арыз-шағым, ұсыныстармен де орасан зор жұмыс жасалады және бұл бағытта тыңғылықты жұмыс жасап отырған бірнеше маман бар.
Тағы да тереңдете түссек, Inditex компаниясында жоғарыда аталған арыз-шағым, ұсыныстарды екі апта сайын әп сәтте сұраныстағы тауарды өндіріп шығаруға қауқарлы 300 дизайнерге жеткізеді. Олар жылдам арада өнімді жарыққа шығарады. Сондықтан да, испаниялық тігін компаниясы жылына 12 мыңнан астам жаңа киім үлгілерін нарыққа шығарады. Бұл салыстырмалы түрде алып қарағанда, бәсекелестерінен әлдеқайда көш ілгері көрсеткіш. Және де бір ерекшелігі – нарыққа шығарылған мыңдаған киім үлгісінің барлығы жылдам сатылады. Өйткені, олардың барлығы тұтынушылардың тікелей тапсырысының, яғни, ұсыныстарының негізінде тігілген. Бұл әдіс арқылы жарнама бойынша да өте көп қаражатты үнемдеуге болады. Испаниялық тігін компаниясының брендті дүкендері жаңа өнімдеріне жарнама жасауға жалпы табыстың 0,3 пайызын ғана жұмсайды екен. бұл тұрғыдан да Ортеганың компаниясы бәсекелестерін артта қалдырады.
Ортега өз тәжірибесінде Toyota компаниясының «дәл уақытында» (JIT) деп аталатын технологиясының қағидаларын және шектеу теориясын қолданады. Компания өндіретін тауардың айналымдағы өзіндік өзгермейтін қағидалары бар. Мысалы, әлемдегі кез-келген дүкен тауарды Испаниядағы компанияның өзінен алады. Бірақ сол аймақтағы тұтынушы пікірлеріне қарай аталған дүкеннің сату бойынша менеджерлері компания дизайнерлеріне ұсыныстар мен тапсырыстар беріп отырады. Сондықтан, әрбір дүкенге сол аймақтағы халықтың сұранысына сәйкес тауарлар жіберіледі.
Тағы да айта кететін ерекшелік – тауардың дүкендерге жылдам жеткізілуі. Жаңадан жасалған өнім Еуропа елдеріндегі дүкендерге тәулік ішінде, яғни, 24 сағатта, ал Азия мен АҚШ-қа 48 сағат көлемінде жеткізіледі. Бұл да тауардың жылдам өтуіне себеп болатын дүние. Өйткені, испаниялық компанияның тауар айналымындағы жылдамдығына үйренген тұтынушылар өздеріне ұнаған заттың келесі келемін дегенше өтіп кететінін немесе жаңарып кететінін білгендіктен, көрген бойда сатып алуға тырысады.
Inditex компаниясының бәсекелестері өз тауарларын арзан жұмыс күшін пайдалана отырып, Қытайда өндіреді. Ал Inditex өз тауарларын Испанияда, Португалияда және Мароккода жасайды. Әрине, Еуропада жұмыс күшінің өзіне қыруар қаражат кетеді. Өзіңіз салыстырып көріңіз. Испаниялық тігін компаниясының қызметкерлері аталған компанияның Қытайда тауар өндіретін бәсекелестерінің қызметкерлерінен 8 есе көп жалақы алады.
Дегенмен, өндіріс орталығының Еуропада орналасуы бәсекелестерден гөрі жылдам уақытқа жұмыс істеуге, тауар жеткізуге ыңғайлы. Азиядан тасымалданған тауардың АҚШ-қа жетуі үшін бірнеше сағаттар мен тәуліктер кетуі мүмкін. Ал Inditex компаниясының тасымалдауға қанша уақыт жұмсайтынын жоғарыда айтып өттік. Амансио Ортега франшиза жүйесіне қарсы болды. Сондықтан, компанияның өндіріс орындарын орталықтандыру жүйесінен қол үзген жоқ. Ол бұл ісін жұмыстың қалай атқарылып жатқандығын, сапаның сақталуын, қызметтің тоқтап қалмауын қадағалап отыру үшін маңызды деп есептейді. Осы жерде Ортега даму үшін ақшаны қайдан алады деген сұрақ туындайды.
Испаниялық журналистер көптеген ақылға сыймайтын аңыздарды ойлап тауып, халық арасына таратып жүргені белгілі. Олардың бірі былай өрбиді. Олардың айтуларына қарағанда, Ортега үлкен есірткі саудасымен айналысып, қаражат табады екен-мыс. Ал шын мәнісінде Inditex компаниясы тауарлық несие арқылы өз-өзін қаржыландырып отырған. Ол қандай несие?
Компания шикізатты 12-16 аптадан кейін төлейтін шартпен сатып алады. Және одан бір апта көлемінде нағыз халық сұранысындағы тауарды жасап, жылдам дүкендерге жөнелтеді. Міне, осыдан келіп, ол тауарлар 2-4 апта ішінде толық өтіп болады. Осы сызба бойынша жұмыс жасаған компания 12-16 апта ішінде үш толық айналым жасап үлгереді. Және түскен табыстан шикізат құнын төлеп, сондай-ақ қосымша қаражаттар табады. Компанияның қаржылық әлеуеті шарықтағанша Ортега тауарлық несиеден қол үзген жоқ.
Inditex компаниясының дүкендерінде ешқашан қойма болмаған. Бұл нені білдіреді? Қойманың болмауы арқылы дүкен басшыларынан тауарды бір ай көлемінде толық өткізіп, жаңа өнімдерді шығару міндеттеледі. Тауар сатылымы уақытында да мамандар тұтынушылардың пікірін біліп, жаңа өнімге тапсырыс беріп отырады. Айына екі рет дүкендердегі тауарлар жаңарып отыруға міндетті. Өйткені, аймақтардағы дүкен басшылары өздері алатын тауарды өздері таңдап, арнайы тапсырыспен жасатып алады. Алғашында дүкендердегі мамандар барлық ақпаратты факспен жіберетін еді. Содан соң компанияның арнайы қызметкерлері ол ақпараттарды қолдап өңдеп, дизайнерлерге ұсынатын. Бірақ дүкендер желісінің саны оннан асқаннан кейін бұл технологиялық құрал тиімсіз екенін көрсете бастады. Сол уақыттарда ақпараттық технологиялар саласындағы сарапшы Хосе-Мария Кастейано ақпарат алмасудың жаңа технологиясын ойлап табады. 1984 жылы жасалған ақпарат алмасудың жаңа тәсілі арқылы компания өнімділік жылдамдығын 10-15 күнге дейін қысқартты. Дүкендердегі сатушылар, менеджерлер Apple Newton атты қалталы дербес компьютерлермен жабдықталды. Осы арқылы жұмыс жасау бұрынғыға қарағанда біраз жеңілдей түсті.
Испаниялық компания өзінің жарнамалық қызметіне көп қаражат құрмаған компаниялардың бірі. Facebook желісінің ұялы телефонға арналған қосымшасын 15 миллионнан астам адам қолданып отырған кезде, яғни, 2010 жылдары ғана электронды жарнамамен айналысты. Оның өзінде Еуропаның ірі қалаларында ғана. Ал Zara-ның АҚШ-тағы онлайн-дүкені тек 2011 жылы ғана ашылды. Осыдан-ақ испаниялық компанияның электронды сатуға аса үлкен құлшыныс таныта қоймағаны байқалады.
Бәсекелестер мен кейіннен осы бағытқа қосылып жатқан жаңа компаниялар неге испаниялық ұжымның уақытпен дәлелденген тамаша технологиясын қолданбайды? «Жылдам сән» ешқандай бренд те, ешқандай сәндік ұран да емес. Қолыңнан келсе, ал да, қолдана бер! Бұл – баға мен сапаны, уақытты тиімді пайдалана білу. Барлығы «Жылдам сән» туралы біледі. Бірақ оны кәсібінде қолдана алмай келеді. 2 апта ішінде тұтынушылардың пікірін, қалауын біліп, соған сәйкес өнім жасап, оны әлемнің түкпір-түкпіріне жеткізуді аталған компанияның жүздеген бәсекелестерінің ешбірі қолдана алмай келеді.
Біздің елдің азаматтары үшін осындай жетістікке жеткен компаниялардың қызмет тәжірибелерін пайдалану қажет-ақ. Бәсекеге қабілеттілік пен кәсіп барысындағы бәсекелестерді жеңіп шығудың жаңа технологиялары мен уақытты, қаражатты үнемдеу жолдарын білу өте үлкен пайда әкеледі.
Елбасы қазір елімізде кәсіп жасаймын деген азаматтар мен жастарға барынша қолдау көрсетіп келеді. Сонымен қатар, «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында да бәсекеге қабілеттілік қасиетін ерекше атап өтті. Өйткені, бүгінде жеке кәсіппен айналысу үшін өте үлкен бәсекеде жеңіп шығып, өз бағытыңда монополия орнатуға тырысу керек.
Испаниялық компанияның уақытты пайдалану қағидалары, компанияны қаржыландыру жолдарына жоғарыда айтып өткен мәліметтеріміз арқылы толық таныстыра алдық деген сенімдеміз. Олардың барлығы не үшін айтылды? Бүгінде елімізде бірнеше мақсатта ұзақ мерзімде несие алып, кәсіп жасауға мүмкіндік бар. Біздің жаз азаматтарға тек қана нақты мақсат қойып, жоспар құрып, өзінің кәсібін ашу ғана қалып отыр.
