Жоғары оқу орындарының ұстаздары қашықтан оқыту жүйесінде студенттің білім сапасы төмендейді деген пікірде.
Болашақта үш әлемдік үрдіс қашықтан білім берудің дамуына әсер етеді. Біріншісі, гигономика (Джиг экономикасы) деп аталатын өсім. Бұл кәдімгі дәстүрлі жұмыстармен айналысқаннан гөрі, көп адамдар өздері үшін жұмыс істеуді жөн көретіндігінде. Екінші, жаһандық үрдіс қазіргі адамның жеке өзін-өзі тануға деген ұмтылысымен байланысты: әркім өзінің өмірінің мақсаты мен мағынасы болғанын қалайды.
Үшінші қағида әлемдік білім беру нарығының орталықсыздандырылуынан көрінеді. Қазіргі кезде білім беру қызметтерін тұтынушылар нені, қашан және қалай оқығысы келетінін өздері шешеді. Ақпараттық технологияларға негізделген қашықтан білім беру осы тенденцияларды ескеріп, әр оқушыға жеке көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік береді. Билл мен Мелинда Гейтстің айтуынша, жетілдірілген бағдарламалық жасақтама мен жаңа технологиялар арқылы білім саласындағы төңкеріс болады.
Алғаш рет қашықтан оқыту арқылы жоғары білім алу мүмкіндігі 1836 жылы Лондон университеті құрылған кезде пайда болды. Пошта байланысы арқылы оқулықтар мен оқу материалдары, емтихан сұрақтары, кейс тапсырмалар қашықтан оқитын студентке жіберіліп, кері байланыс та орнатылды. 1920 жылдардағы радионы ойлап табу бірқатар лекциядан тұратын радиокурстардың пайда болуына әкелді. Кейде мұндай курстар баспа материалдарымен және сыныптағы іс-шаралармен толықтырылды. 50-жылдары теледидар курстары белсенді дамыды, оқу құралдарымен, сабақтармен және мезгіл-мезгіл емтихан бақылауымен бірге жүрді. 1969 жылы Біріккен Корольдіктің Ашық Университетінің (Open University of the United Kingdom,UKOU) ашылуы қашықтан оқытудың жаңа кезеңі басталуына әсер етті. Осы кезеңнен бастап қашықтан білім беруде бірінші рет оқытудың әртүрлі тәсілдері мен әдістемесі қолданыла бастады. Ашық университет (Open University of the United Kingdom, UKOU) қашықтан оқытуға арналған жоғары сапалы электронды оқу құралдарын шығарды. Университеттің студенттермен кері байланысы радио және теледидарлық хабарлармен толықтырылған баспа материалдары арқылы жүзеге асты (аудиокассеталар кейінірек кең таралды). Оқытушылар мен студенттердің екіжақты әрекеті тұрғылықты жері бойынша сырттай, бетпе-бет консультациялар және қысқамерзімді курстар арқылы жүзеге асырылды. Бұл модель дайындық кезеңінде жоғары бағаланды. Алайда қажетті материалдар мен бағдарламаларды жасағаннан кейін, әр студентті оқыту үлкен шығынды қажет етпейтін болды. Ұлыбритания үкіметі бұл жобаға айтарлықтай қаражат бөлді. Қашықтан оқыту үшін оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқу құралдары және білім беру технологиялары қажет болды. Королеваның өзі ашық университет құрып, ал үкімет палатасының спикері канцлер (ректор) болып тағайындалды. Жоғары оқу орындарының ауқымды және беделді болуы үшін барлық жағдай жасалды. Ұлыбританияның Ашық университеті жоғары білімнің қолжетімділігін төмен бағамен және сабаққа жиі барудың қажеті болмауын көрсетті. Бастапқыда университет оқу туралы өтініштерді тек Біріккен Корольдіктің азаматтарынан қабылдады. Кейіннен, біраз тәжірибе жинап, олар шетелдіктерден қашықтан білім алуға өтініштер қабылдай бастады.
Қашықтан оқыту технологиясының соңғы буыны ақпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді қолдануға негізделген, әртүрлі нысандарда (мәтін, графика, дыбыс, анимация) екіжақты байланысты синхронды түрде де (бейне немесе аудиографиялық конференциялар) және электронды поштаны қолдана отырып жүзеге асырылды.
Қашықтан оқытудың әлемдік көшбасшылары
Ұлыбританияның ашық университеті ашылғаннан кейін қашықтан оқытатын оқу орындары бірқатар елде пайда болды, негізінен Еуропа мен Азия. Оның қатарына Испаниядағы Distancia ұлттық білім беру университеті (UNED, 1972), Пәкістандағы Allama Iqbal Open University (AIOU, 1974), Тайландтағы Сухотхай Тамматхират ашық университеті (STOU, 1978), Корея мемлекеттік ашық университеті жатады. Кейінірек қашықтан оқытатын университеттер Индонезияда Тербука Университеті (UT, 1984), Үндістанда Индира Ганди (Индира Ганди ұлттық ашық университеті (IGNOU, 1985) ашылды. Еуропадағы қашықтан білім беретін ең ірі оқу орны – Испаниядағы ұлттық университеті (ЮНЭД – өз елінде 58 оқу орталығы, 9 шетелде оқу орталығы бар) және штаб-пәтері Балтық аймағының 10 елін біріктіретін Стокгольмда орналасқан Балтика университеті (БУ). Ал ең ірі француздық қашықтан оқыту орталығы (CEND) 1969 жылы ашылды. Орталық 2,5 мыңнан астам оқу курстарын ұсынады, оның филиалдарын әлемнің 120 елінен табуға болады, 5 мыңға жуық мұғалім қашықтан оқыту курстары мен білім беру іс-шараларын дамытуға қатысады. CEND қашықтан оқытуды ұйымдастыруда қолданылатын техникалық құралдарға спутниктік теледидар, видео және аудио таспалар, электронды пошта, интернет, сонымен қатар дәстүрлі әдебиет көздері жатады. 1989 жылы Америка Құрама Штаттарында қашықтан оқыту идеясы 1500 колледж бен телекомпаниялардың консорциумы болып табылатын Қоғамдық хабар тарату жүйесінде (PBS TV) пайда болды. PBS TV төрт білім беру арнасы арқылы берілетін бірнеше оқыту бағдарламаларын қамтиды. Оның ішінде ғылымның, бизнестің және менеджменттің әртүрлі бағыттары бойынша курстарды ұсынатын PBS Adalt Learning Service қашықтан оқыту бағдарламасы ерекше орын алады. Бүгінгі таңда Пенсильван (Penn State University) мемлекеттік университеті қашықтан білім беру саласындағы ең беделді университеттердің бірі. Оның тәжірибесін ЮНЕСКО виртуалды университет тұжырымдамасын жасауда қолданды. Қытайда мәдени революция кезінде жабылған дәстүрлі жоғары оқу орындарының орнына 1979 жылы Радио және теледидар университеттерінің ұлттық желісі (CRTVU) құрылды. Оқыту спутниктік хабар тарату және теледидар арқылы ұйымдастырылады.
Білім беруді басқару жүйесі
Қашықтан оқытуды тиімді жүзеге асырудың негізі болып онлайн режімінде оқу процесін құруға мүмкіндік беретін бағдарламалық платформалар саналады. Қазіргі кезде әлемдік деңгейде Learning Management Systems (LMS), яғни білім беруді басқару жүйесі (БББЖ) бар. 2014 жылы менеджмент жүйесін оқытудың әлемдік нарығы 2,5 млрд доллардан астам қаржыға бағаланды, ал 2009 жылы нарық көлемі 1,2 млрд доллардан екі есе аз болды. Дүние жүзінде оқытуды басқару жүйесін 600-ден астам жеткізуші бар. Ең ірі әлемдік БББЖ 15 ірі компанияның үлесінде. АҚШ жоғары оқу орындарының зерттеуі бойынша (студенттер саны 1 мыңнан асады) БББЖ ең танымалдары: Blackboard Learn, Moodle, Desire2Learn және Canvas. Blackboard Learn платформасын 35,8% америкалық университеттер пайдаланады, қалған платформаларды мәселен, Moodle – 19,7%, Desire2Learn – 9,5% және Canvas – 9% қашықтан оқытуға қолданады. Қашықтан оқыту курстарына қатысатын студенттер саны бойынша Blackboard Learn платформасы көшбасшы (барлық студенттердің 44,6%-ы), студенттердің 16,5% Moodle платформасын, 12,9%-ы Canvas жүйесін таңдаса, 12,6%-ы Desire2Learn платформасында қашықтан оқиды.
Zoom неге тиімсіз?
Zoom – біздің көпшілігіміз карантинге дейін білмейтін бейнеконференция алаңы. Наурыздың аяғында оның қаржысы 29 млрд долларға дейін өсті, яғни бұл кез келген америкалық авиакомпанияға қарағанда қымбат тұрады. Бұл оқшаулануға мәжбүр болудан туындаған сұраныс екені мәлім. Zoom Video Communications бас кеңсесі Калифорния штатының Сан-Хосе қаласында (АҚШ) орналасқан және қашықтан конференция өткізетін бағдарламамен айналысады. Компанияны 2011 жылы Эрик Юань құрған. Сервистің өзі 2013 жылы іске қосылды, іске қосылғаннан кейін бірден оған млн пайдаланушы қосылды, 2014 жылдың жазында ол 10 млн-ға жетті, ал 2015 жылға қарай Zoom қызметін 40 млн жеке тұлға мен 65 мың ұйым пайдаланды (Би-Би-Си). Бағдарламаның тегін нұсқасына 100 адамға дейін қатыса алады, бұл жағдайда бейнеконференция 40 минутқа дейін созылуы мүмкін. Егер пайдаланушыға қатысушылардың көбірек санын қосу немесе олармен ұзақ сөйлесу қажет болса, сізге айына 15 долларды құрайтын ақылы нұсқаға көшу керек. Бұл жағдайда, тегін нұсқада жеке бейнеқоңыраулар шектелмейді.
Zoom-ға компьютерден де, смартфоннан да қосыла аласыз. Қоңырау шалуға, хат жазуға және конференция барысында қатысушыларға хабарлама жазуға да болады. Zoom-ның негізін қалаушы миллиардер Эрик Юан әлемде карантин басталғаннан бері платформаны пайдаланушылар саны өскенін, қазіргі уақытта оны күніне 200 млн адам пайдаланатынын айтады. Алайда Сан-Хосе (АҚШ) федералды сотында Zoom компаниясы үшінші тарап компанияларына, атап айтқанда Facebook-ке және басқа да әлеуметтік желілерге деректерді жіберді деп айыпталды. The Guardian iOS қолданбасы әлеуметтік желіде тіркелмеген болса да Facebook-ке мәліметтерін жібереді деп жазды. Бұл ақпарат пайдаланушының орналасқан жерін және бағдарламадағы оның жеке мәліметтерін қамтиды, сол арқылы басқа компаниялар оған жеке жарнамаларын жібере алады. Тағы бір мәселе 2020 жылдың қаңтарында табылды. Check Point израилдік киберқауіпсіздік компаниясы Zoom-дағы әңгімелерді тыңдауға және осындай парольмен қорғалмаған конференциялар кезінде таратылған барлық файлдарды алуға болатын кемшілігін анықтады. Хакерлер Zoom-дағы конференцияларды бұзу үшін түрлі порнографиялық бейнероликтер жібереді. Америкалық бұқаралық ақпарат құралдарында хакерлер нәсілшіл және жай ғана қорлайтын хабарламалар жіберіп, конференциялардың берекесін кетіргені жайлы айтылады. Алайда БАҚ-тың хабарлауынша, хакерлер компьютерлер мен телефондардағы жеке ақпаратқа қол жеткізе алмайды.
Microsoft Teams платформасы оңтайлы ма?
Қазақстандық жоғары оқу орындары жаңа оқу жылы басталысымен қашықтан оқытуда онлайн дәрістерді Zoom-мен емес, Microsoft Teams платформасында өткізуді ұсынып отыр. Zoom-ның бірқатар кемшіліктері айқындалды және тегін бейнебайланыс уақыты 40 минуттан аспайды, одан ұзағырақ дәріс өткізу үшін Zoom платформасының ақылы қызмет түріне жүгінуге тура келеді (айына 15 доллар). Елімізде жаңа оқу жылында қауіпсіз және оңтайлы оқыту платформасына көшу қажет болды. Карантин кезеңінде көптеген компания мен кәсіпкер өз қызметтерін бейнебайланыс арқылы қалай ұсынуға болатынын анықтады. Мысалы, дәрігерлер, заңгерлер, мұғалімдер, рекрутерлер және тіпті фитнес жаттықтырушылар да қадамдар жасап көрді. Осы бейнесабақ ұйымдастыру үшін Майкрософт өзінің екі қызметін біріктірді, бұл – командалар мен броньдау. Сіз командалар туралы бұрыннан білетін шығарсыз, бұл бейнеконференциялар ұйымдастыруға арналған топтық чат. Ал броньдау – Microsoft 365 кеңсе жиынтығында қолжетімді онлайн-броньдау (жиналыстар мен видеокездесулерді алдын ала жоспарлау) үшін жасалған бағдарлама. Майкрософт компаниясы өз тұтынушыларымен онлайн кездесулердің күнтізбесін жүргізе алады, жаңа сұраныстарды қабылдайды және растайды. Бейнедәріс үшін оқытушы алдын ала күнтізбеге дәріс мерзімін белгілеп, студенттерге сілтеме жібереді. Microsoft Teams дәріске қатысушылардың барлығын фонға шығара алады. Жақында Microsoft корпорациясы Microsoft Teams аудиториясының күніне 13 млн қолданушыға жететіндігін мәлімдеді. Жаңа оқу жылында қазақстандық ЖОО-лар Microsoft Teams платформасында дәрістері мен семинар сабақтарын жүргізе бастады. Қазір оқытушы-ғалымдар аталған платформаны зерделеп, қашықтан оқытса да білім сапасын төмендетпеу жолдарын қарастыруда.
Мәрия МАЙЛЫҚҰТОВА,
Абылай хан атындағы ХҚжӘТУ аға оқытушысы, МосГУ аспиранты
