Қарағанды облысына арнаған аптаның кезекті шығарылымында Орталық Қазақстанда орналасқан көне тарихи-мәдени ескерткіштер туралы сөз қозғалады.
Алаша хан кесенесі
Кесене – XV-XVI ғғ. халық шеберлерінің қолымен салынған еліміздегі ерекше архитектуралық ескерткіштердің бірі. Ортағасырға жататын ескерткіш Қарағанды облысы, Ұлытау ауданында орналасқан.
Мазар төрт бұрышты етіп қызыл кірпіштен қаланған, күмбезді. Сырт көрінісі кірпіштен әр түрлі-кескінді өрнекпен қаланған. Өрнектің түрлері әсіресе кіреберіс бетінде шығыс кілемнің суретімен безендірілген.
Кесененің өзі басқа ортағасырлық көптеген ғимараттардан айтарлықтай ерекшеленеді, мұнымен ұқсас сәулет стилі Орталық Азияда сирек кездеседі. Дәлірек айтқанда, оның арқасында, ғимарат монументалды, салтанатты және өте әсерлі болып көрінеді. Пропорциялары дәл сақталған, байсалды жасалған декордың аздаған бөлігі, мықты алты бұрышты бағаналар, терең арка – далалық ұстамдылығы бар шығыстық колорит. Өте әсерлі көрініс.
Жошы хан кесенесі
Жошы өзінің әкесі – Шыңғысханның сүйікті ұлы болған және жаулап алған иеліктерін бөлу кезінде ең үлкен жер мен даңққа ие болды. Ол 30-40 жасының арасында ауыруға шалдығып, әкесінен жарты жыл бұрын өмірден озған. Сол кезде бұл ғажайып кесененің құрылысы басталды. Кесенені салуға пайдаланған кірпіш сапасы қазіргі заманғы құрылысшыларды да таңқалдыруда. Оны жасаудың сыры сол күйі анықталмаған. Дегенмен ел арасында оған қолданылған балшық қымызға қосылып иленген және оны күйдіруге құйрық майы қолданылған деген аңыз бар.
Кесене ғимараты – күн сәулелерінен көгілдір күмбезбен көмкерілген, қызыл-қоңыр түсті күйдірілген кірпіштен салынған порталды-күмбезді құрылыс. Жарық күмбездегі тесік арқылы түседі. Бірақ терезелердің жоқтығына қарамастан, мұнда жарық және мүлдем қорқынышты емес, керісінше – өте тыныш сияқты көрінеді. Кіреберістің сол жағындағы баспалдақтан жоғарғы қабатқа шығып, мың жыл бұрын көшпелі ата-бабаларымыз тамашалаған керемет көріністі тамашалай аласыз.
Жошы хан күмбезі республикалық маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерінің мемлекет тізіміне енгізілген.
Тарихи ескерткіштерден бөлек, Орталық Қазақстанда ерте дәуірге жататын қоныстар да бар.
Бүгінде Орталық Қазақстанда қола дәуірінің 30-ға жуық қонысы мен 150 ірі қорымы табылды. Орталық Қазақстандағы Андронов мәдениеті тайпалары өздерінің дамуында бірінен соң бірі келетін екі кезеңнен өтті. Алдыңғысы – Нұра кезеңі, Ортаңғысы – Атасу кезеңі. Соңғы қола дәуіріндегі олар Андронов мәдениетімен салыстырғанда анағұрлым жоғары көрнекті Дәндібай – Беғазы мәдениетін құрды.
Орталық Қазақстан тайпаларының мәдениетіне қатысты көлемді археологиялық қазба жұмыстары жүргізілген. Тасмола қайнауының атына сәйкес Тасмола мәдениеті деп аталады. Оны ерекше бөліп алуға тастар тізбегі бар. Ең ірі обалар топтары Бұғылы, Қызыларай, Қорқаралы, Баянауып, Қызылтас, Кент, Қу тауларының аңғарына шоғырланған.
