Қабанбай – жоңғар жаулап алушыларына қарсы күреске тікелей қатысқан қолбасшылардың бірі. Қабанбай Қожақұлұлы, Қаракерей Қабанбай, Дарабоз – қазақтың әйгілі батырының есімдері мен лақап аттары, оның шын есімі – Ерасыл. Халық оны Қаракерей Қабанбай деп атады, ол Найман тайпасының Қаракерей руы, Байжігіт тармағынан шыққан. 7 жасында әкесі, ал 16 жасында үлкен ағасы жоңғарлардың қолынан қайтыс болды.
16 жасар Ерасыл дұшпандар қосына ұрланып кіріп, ағасын өлтірген жоңғарды тауып, оны өлтіріп кек алады. Осыдан кейін ол Зайсандағы әпкесі Меруерт қолында 5-6 жыл өмір сүрді. Мұнда ол аттарға шабуыл жасаған жабайы қабандарды қырып, сол үшін оны «Қабан батыр» деп атап кетті.
Ол 1717 жылы Аягөз түбіндегі шайқаста көзге түсіп, оны енді Қабанбай батыр деп атады. 1723 жылы Түркістанды қорғауға, 1726 жылы Бұланты шайқасына, 1730 жылы Аңырақай-Алакөл шайқасына, кейін Шыңғыстау түбіндегі Ертіс жағасындағы шайқасқа қатысты.
Осылай Қабанбай Абылай ханның басты батырларының бірі болды. 1741 жылы ақбоз атпен жаудың ортасына кіріп барған Шыңғыстау маңындағы Шаған шайқасынан соң, оған «Дарабоз» деп ат қойды.
1751 жылы Хан баба (Барақ сұлтанның үлкен ұлы) Арқадан Оңтүстік Қазақстанға әскери жорыққа шықты. Ұлы жүздің жауынгерлерімен бірігіп, олар Сырдария, Шымкент, Сайрам, Ташкент маңын жоңғарлардан азат етті. Олар Ташкентте Төле бидің билікке келуіне көмектесті. Шыршықтың маңында Жоңғарияға айдап бара жатқан тұтқын қарақалпақтарды босатты.
Қабанбай бастаған жауынгерлер тобы оңтүстіктен бастап Қарақол мен Нарынды, Үржар мен Қатынсуды, Алакөл мен Барлықты азат етіп, Бөгенбай әскерімен (солтүстік бағыт) бірігеді. Баспан Базар, Шорғы, Маңырақ үшін шайқастарға қатысқан Қабанбай жасақтары Зайсан, Марқакөл, Күршім маңын азат етті.
Қазақ жерін басқыншылардан азат еткеннен кейін, Қабанбай жоңғарлар үстемдігі кезінде қырғыздарға өтіп кеткен Шоңжы, Нарынкөл, Кегенді қайтарып алуға кірісті. Сауда-саттық қатынастарын орнатуға көмектесе отырып, Қытаймен келісім жасасқаннан кейін, 1758 жылы Барлықтан Үрімшіге 300 жылқы айдады.
Әкесі үшін Қабанбайдан кек алмақшы болған қырғыз батыры Қарабек 500 адамдық қол жинады. Сол кезде қатты ауырғанына қарамастан, Қабанбай батыр бұл шақыруды қабылдады. Сол төбелесте Қарабекті өлтіргенімен, бір мезетте өзі де аттан құлап өлді.
Батыр бүгінгі Ақмола облысы, Целиноград ауданының аумағында, Есіл мен Нұраның ортасында, Ұш бұлақ Қабанбай деген жерде қайтыс болды.
Қаракерей Қабанбай батырдың кесенесі ең биік тауда тұр. Адамдар осында ата-бабаларға тағзым ету үшін келіп, жерінің амандығы үшін дұға етеді.
Абылай ханның бас батырының бірі Қабанбай батыр өмірінің соңына дейін ат үстінен түспеген, қазақ жерінің әр пұшпағын жаудан босатуға қатысқан, бүкіл жорықтарда жүрген. Халық арасында батыр туралы көптеген дастандар, поэмалар сақталған, арнайы зерттеулер жазылған. Қабанбайдың өмірі мен ерлігін Бұқар жырау, Ақтамберді, Үмбетбай, Дулат және басқа да ақындар жырлады. ҚР Ұлттық ғылым академиясында ол жайында көне қолжазбалар бөлімінде материалдар бар.
Бүгіндері Қаракерей Қабанбай батырдың кесенесі өңірдегі ең биік жотада асқақтап тұр, көне Ақмола – жаңа елордамыз ашық күндері алақандағыдай көрінеді.
