Мүгедектер мен қарттарға қатысты қысастық
Қазақстанда тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтар бойынша ресми статистика 18 жастан асқан зорлық-зомбылықтан зардап шеккендердің жасы бойынша және зардап шеккендердің мүгедектігі немесе өзге де ауыр аурулары бойынша тіркелмеген деректерді қамтымайды.
Дегенмен, бұл адамдар тобы өздерінің жасына және жағдайына байланысты осал және отбасының басқа мүшелеріне тәуелді. Сондықтан, егер отбасының басқа мүшелері осы жағдайларды теріс пайдаланса, халықтың осал тобының арасында тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырау қаупі жоғары.
Қарттар мен мүгедектер туралы ресми мәліметтер ішінара сәйкес келеді, өйткені қарт адамдар арасында мүгедектігі бар адамдар да болуы мүмкін. ЕХӘҚМ деректеріне сәйкес 2021 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша Қазақстандағы зейнеткерлер саны 2 млн 243 мың адамды құрады. Қазіргі уақытта Қазақстанда 696 мыңнан астам мүгедек адам тұрады, оның 61,5%-ы еңбекке қабілетті жаста, 25,7%-ы зейнеткерлік жастағы адамдар, 12,8%-ы 18 жасқа дейінгі балалар.
Мүгедектердің орталық дерекқорында (МОД) нозология, мүгедектіктің пайда болу себептері, оның ішінде тұрмыстық зорлық-зомбылық себептері, сондай-ақ тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасындағы жеке қажеттіліктер бөлінісінде деректер жоқ.
БҰҰ-ның Қазақстандағы халықтың қоныстануы саласындағы қорының (ЮНФПА) деректеріне сәйкес мүгедектігі бар адамдардың жартысы жынысы мен жасына қарамастан, отбасындағы зорлық-зомбылықтың әртүрлі түрлерімен бетпе-бет келетіні туралы деректер келтіреді. Ал тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселелері жөніндегі «150» жедел желі деректеріне сәйкес көмекке жүгінгендердің үштен бірі – қарттар мен мүгедек адамдар.
«Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» Қазақстан Республикасының 2009.12.08 N 223-IV Заңында, «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2009.12.04 N 214-IV Заңында, сондай-ақ «Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы ДСӘДМ-нің 2016 жылғы 21 желтоқсандағы №1079 бұйрығында мүгедектігі бар адамдар немесе қарт адамдар туралы және олар үшін ерекше қолдау шаралары тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайтыны туралы ешқандай жеке ескертулер жоқ. Осыған байланысты Қазақстандағы дағдарыс орталықтары, егер олар тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған болса, халықтың осы топтарының ерекше қажеттіліктерін ескермейді.
ЮНФПА-ның 2019 және 2020 жылдары пандемияға дейін және оның кезінде техникалық қолдау көрсету кезінде жүргізілген талдамалық шолулардың және мүгедек адамдардың қажеттіліктерін бағалаудың нәтижелері зорлық-зомбылықтан аман қалған мүгедек адамдар оның мынадай түрлеріне ұшырағанын көрсетті: психологиялық – 90%, физикалық – 64%, экономикалық – 61%, жыныстық – 15%. Мүгедектігі бар респонденттердің 48,7%-ы қиындықтар мен тұрмыстық зорлық-зомбылықты жеңуге ешкім көмектеспейтінін атап өтті. Респонденттердің 55%-ы тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайынан шығуға көмектесетіндердің көмегіне мұқтаж екенін және респонденттердің 72%-ы зорлық-зомбылық жағдайында учаскелік инспектордан, медициналық немесе әлеуметтік қызметкерден көмек сұрауға мүмкіндігі жоқ екенін атап өтті.
Есту қабілеті нашар адамдар ерекше осал болып табылады, өйткені олар сурдоаудармашылар арқылы ғана көмек сұрай алады, бұл олардың тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайында қорғау қызметтеріне қол жеткізуін шектейді. Бірінші топтағы және ішінара екінші топтағы мүгедек адамдар отбасы мүшелеріне физикалық және экономикалық тұрғыдан тәуелді, үйдегі зорлық-зомбылық жағдайында шұғыл көмек сұрау үшін жеке ұялы телефоны жоқ.
Мүгедектігі бар адамдар мен қарт адамдар өздерінің осалдығына байланысты тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайды. Алайда тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы және үйдегі зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге көмек көрсету туралы қолданыстағы заңнамада мүгедек адамдарға, қарт адамдарға, сондай-ақ отбасының қолдауынсыз кәмелетке толмағандарға арналған арнайы қолдау шаралары көзделмеген.
Ескерту: Ақпарат «Қазақстан Республикасындағы отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы» ұлттық баяндамасынан алынды.
