Әбіш Кекілбайұлы «Қазақ әдебиетіндегі бұрын-соңды болмаған құбылыс» деп баға берген Қойшығара Салғараұлын мерейлі жасымен құттықтай келдік.
Ruh.kz: Мерей жасыңыз құтты болсын! «Өзімді тарихтың жоғалған сыңар шегесін де қалдырмай түгендеуге үлес қосуды мұрат тұтқан қазақтың бір перзентімін деп есептеймін» деген екенсіз. Біз оқыған тарих қаншалықты рас? Тарих қалай зерттеліп жатыр?
Қойшығара Салғараұлы: Мамандығым – журналист. КазГУ-дың журналистикасының түлегімін. Өмірімнің ең қуатты, ең қайратты 27 жылын осы салаға арнадым. Журналист болып жүргенімде «біз кімбіз?», «қайдан шықтық?» деген сауалдар елітіп жүрді. Алғашында, осы сауалдарымның жауабын академиялық, ғылыми кітаптарды оқысам, тарихты зерттеп жүрген ғалымдардың еңбектерімен таныссам табамын деп ойладым. Өкінішке қарай ол ойым үддәсінан шыға алмады. Бәрінде бір сарын, бірінің айтқанын екіншісі қайталаудан аспаған «еңбектер». «Түрік деген кім?», «тегіміз қайдан бастау алады» деген сауалдарыма жауап таба алмадым. Содан соң өзімше ізденуді бастадым. Көне құжаттарға, зерттеу еңбектеріне ден қойдым. Солай-солай бір ғалым бір ғалымға, бір кітап бір кітапқа шығарып салып отырды. Ғылым Академиясының кітапханасы мен Ұлттық кітапханасына кезектестіре барып, алты жыл уақытымды осыған жұмсадым. Сөйтіп жүріп қазіргі тарихтың дұрыс жазылмағанына тарихи фактілердің бұрмаланғанына, кейбір зерттеушілердің пендешілігіне көз жеткіздім. Бұның бәрі Еуропалық көзқарастан шығып отырған дүние.
Қиянаттар көп. Біліп тұрып әдейі бұрмаланған дәлелдер қаншама. Осының бәрін көргенде қатты толқыдым. Не істеуім керек? Қайтіп жазамын, қайтіп айтамын? Біздің заманда халықтың тарихын зерттеткізбеді. Қазақ халқының тарихын өзге ұлттардың өкілдері зерттеді. Кешегі Советтік дәуірде «Қазақ халқының тарихынан» бір де бір адам не кандидаттық, не докторлық жұмыстарын қорғамады. Қорғамайын деген жоқ, қорғатпады. Біздің тарихтың білгірлері Левшин, Аристов, Харузин секілді отарлауды тездету үшін қазақ болмысын тануға арнайы жіберген патша шенуініктері болды. Біреуі салт-дәстүрімізді, біреуі рулық, тайпалық бөлінуімізді, біреуі жерімізді, біреуі шаруашылығымызды білуі үшін арнайы жіберілген «шпион» шенеуніктер еді. Солардың жинаған материалдары Совет үкіметі кезінде зерттеу материалдарына айналып, ғылымға енді.
Ruh.kz: Қазақтарға қазақ тарихын зерттетпесе, жазғызбаса сіздерге де қысым жасалған шығар?
Қойшығара Салғараұлы: Тарихты бір үлкен тау деп алсақ, докторлық, кондидаттық жұмыстарға сол таудың бір тасын ғана зерттеуге, жазуға рұқсат беріп отырды. Қалған тастарға тиіспеуің керек. Әйтпесе қорғатпайды. Кезінде Чивилихиннің «Память» деген кітабы шықты. Шовинистік тұрғыда жазылған еңбек. Бұрмалауы көп. Дүниенің бәрін өрттей жапырып келе жатқан Шыңғыс хан әскері сол жазушы туған Козельскіні ала алмай, көптеген қиындықтарға ұшырайды. Ақиқатты айғақтар дерегі жоқ. Соған қарамастан осы еңбек қатты бағаланып кетті. Роман-газетедеғы нұсқасы РСФСРдың мемелекеттік сыйлығын алды. Сол кітап шықаннан кейін мен біртүрлі ойланып қалдым. Түкке тұрмайтын, бір нақты дәйегі жоқ осындай жазбаны да еңбек деп бағалағанда, шынайы еңбек қалай бағаланады? Маған неге жазбасқа? Жазамын деп ағаларыммен ақылдастым. Ағаларымыз: «Шырағым, бұныңды біріншіден жазғызбайды, екіншіден шығартқызбайды ғой» деді. Содан әрі ойланып, бері ойланып бұны әдеби шығарма етіп жазуды жөн көрдім.
Қазақ әдебиетіне «роман-эссе» деген жанрды енгізіп, «Алтын тамыр», «Көмбе», «Қазақтың қилы тарихы», «Қазақтар» деген төрт кітап жаздым. Алғашқы кітабымның шығуында көптеген қиыншылықтар болды. Бүркеншек арыз жазылып, баспадан 30 мың дана болып басылып, сатуға шығарылғалы жатқан кітап туралып, маклатураға кететін болды. Баспа қызметкерлерінің тегеурінді күресі арқасында комиссия құрылды. Ғылым Академиясы мен Жазушылар Одағына жасырын рецензияға жіберілді. Тарих институтынан келген рецензия авторы: «Совет одағы құрылғалы бері бұндай зиянды кітап болған емес» деген әуенде жазылса, Жазушылар одағынан келгенінде бұған мүлде керісінше пікір айтыпты. Бұл рецензияны жазған халқымыздың аяулы перзенті Әбіш Кекілбайұлы екен. Ол: «Бұл қазақ әдебиетінде бұрын-соңды болмаған құбылыс. Дер кезінде жазылған аса қажетті шығарма» деп бағасын беріпті. Нәтижесінде комиссия маған тағылған айыпты дәлелсіз, дәйексіз деп тапты. Тарих институтынан келген рецензия авторы өз пікірін дәлелдеп, бір ауыз қарсы сөз айта алмады. Шамасы әлдекімдердің тапсырысымен, рецензияны оқымай жазған болар. Біз осылай кітапты сатылымға шығаруға рұқсат алдық.
Ruh.kz: Тарих деген таудың бір тасын ғана зерттеп, дардай «тарихшы» атағын арқалап жүргендер қаншама. Әлде, әркім әртүрлі тасты алып таудың біршамасын зерттеп тастады ма?
Қойшығара Салғараұлы: Қазіргі адамзат тарихы қазба деректер мен жазба деректер негізінде ғана жазылды. Халықтың ауызша тарихын ғылыми нақтылығы жоқ деп пайдаланудан тыс қалдырды. Сондықтан да, қазіргі кезде кез-келген халықтың бастау тарихы жоқ. Еуропалық таным-түсінік негізінде жазылған тарих тегі бір адамзат баласын еуропалық таным-түсінікке келетіндерді «өркениеттілер, мәдениеттілер», келмейтіндерді «жабайылар, тағылар» деп екіге бөліп, біріне-бірін қарсы қойды. Бұл және тым ертеден басталады. Оны әуелі «Біз және басқалар» деп бастап, кейін «Тарихи халықтар» және «тарихи емес халықтарға» жалғастырды. Ең соңында «Отырықшылар» және «көшкіншілер» деп атады. Бірақ терминнің аттары өзгергенмен, заты өзгерген жоқ. Бұларды бірін-біріне қарсы қою арқылы адамзат өміріне «соғыс» деген ұғымды кіргізді. Әр кезде соғыстың болып тұруы табиғи заңдылыққа айналды.
Осындай қысым көрсете тұрып, тарихыңды осыншама бұрмалай тұрып олардың «өз тарихыңды өзің зертте» деуі мүмкін бе?! Әсте жоқ. Тарихшыларға жаңағы айтылған тасты ғана зерттетті. Қалғанына ешкім тиісе алмады. Белгілі бір кезең бойынша ғана ізденді. Сол бойынша жазып, қорғады да. Осыдан кәсіби тарихшылар шықты. Олар тарихтың әрісін де берісін де білмейтін тек бір кезеңнің ғана зерттеушілері. Соның салдарынан біздің тарихшы ғалымдар емес, тарихшы мамандар пайда болды. Олар өздерінің зерттеген тақырыбын ешкімнен кем білмейді. Бірақ сол аумақтан шығып, өздеріне дейінгіні де, кейінгіні де зерттеп, өріс ұзартуға мүмкіндіктері жоқ. Тарихты жекелеген адамдар жаза алмайды. Қанша жерден үлкен ғалым болсаң да ол мүмкін емес. Оған сенің ғұмырың жетпейді. Сондықтан бір халықтың тарихын толық жан-жақты танып-біліп үшін арнайы ғылыми-зерттеу орталықтары мен институтардың білікті мамандарының біріккен күші керек. Сонда ғана ұрпаққа төл болмысымызды танытатын шынайы тарихты ұсына аламыз.
Шын мәнінде, қазіргі еуропалық таным-түсінікпен жазылған тарих бойынша біз әлі жабайымыз. Ол қате көзқарас.
Ruh.kz: Бұндай тарихтың, жат тарихтың бізге қажет қанша?
Қойшығара Салғараұлы: Кез келген адам саналық дамудың үш сатысынан өтуі керек. Алғашқысы – тарихи сана. Ол – бүкіл қоғамның танымын қалыптастырады. Екіншісі – ұлттық сана. Ол – танымы қалыптасқан қоғамның халқын ұлттық мүддеге, мемлекеттік мүддеге жұмыс істеуге тәрбиелейді. Үшіншісі – азаматтық сана. Ол әр адамды пенделік кірден арылтып, адамгершіліктің биігіндегі ұлы мұраттарға тоғыстырады. Кешегі Алаштың азаматтары осы азаматтық санаға көтерілген жігіттер. Сондықтан да ең бастысы, ең алғашқысы тарихи сана. Жетістікке жетемін деген қоғам осы тарихи сананы қалыптастыруы керек. Осыдан басталып, сатылап кете бермек. Тарих – тәрбие мектебі. Қазіргі адамзат тарихы соғысты керемет қылып жазады. Оның адамзат өміріне әкелген апатын жазбайды. Кешегі екінші дүниежүзілік соғыста қаза тапқан 40 миллион адамды жазбайды. Біз тарихтан тәлім алуымыз керек еді. Біздің тарих тәлімінен айырылып барады.
Ruh.kz: «Мыңғұл мен моңғол және үш Шыңғыс» деген еңбегіңіз бар. Үш Шыңғыс дегендер кімдер?
Қойшығара Салғараұлы: Маңғол мен Татар тоғыз рет соғысқан. Тоғызында да Татарлар ұтылып, шегініп отырған. Осылай шегіне-шегіне келіп Қытай териториясына дейін жетеді. Қытай териториясында бұлардың байырғы Маңғол-Татар деген аты аталмай, оның орнына Сюнну-Дунху аталып кетеді. Сюннуы – Моңғол, Дунхуы – Татар.
Үш Шыңғыстың біріншісі Сюну империясының негізін құрған Тұманұлы Мөде.
Екіншісі Тарбағатайда Қытай мен Сәнбидің біріккен күшінен жеңіліп, батысқа қашып кеткен Солтүстік Сюнну мемлекеті чәниүйінің ұрпағы, әлемге әйгілі – Атилла.
Үшіншісі бәріміз білетін Темучин. 1206 жылғы жалпы құрылтайда берілген есім.
«Шыңғыс» сөзі – тура мағынасында: «құдайдың күші», ауыспалы мағынасында: «құдайдың қаһары», «құдайдың жазасы» дегенді білдіреді.
Бұл дерек қытай тарихшысы Бан Гудің «Хәннамасында» келтірілген. Тек өкініштісі, Н. Бичуриннің аудармасында бұл деректер қырқылып қалған. Ал әлем тарихшылары ежелгі замандардағы Қытайдың терістігіндегі көшкінші халықтардың тарихымен осы Бичуриннің аудармасы арқылы танысқаны мәлім.
Ruh.kz: Шыңғыс хан сонымен кім болды?
Қойшығара Салғараұлы: Шыңғыс ханнан кейін сегіз жарым ғасыр өтті. Содан бері қаншама кітап жазылды, қаншама зерттеулер жүргізілді. Әлі «Моңғол» деген кім екені, қайдан шыққаны анықталған жоқ? «Шыңғыс» деген не мағына береді? Қазір, ғалымдардың зерттеуінде осы сұраққа он шақты нұсқадағы жауабы бар. «Нұрдан жаратылған» дейді, «Шың және құз» дейді, «далай хан» дейді,тағысын тағылар. Бұның бәрі сөздің дыбыстық үндестігін қуған бопса болжамдар. Шыңғыс – атақ та, лауазым да емес, билеушіге халықтың қалауымен берілетін лақап есім.
Ал, моңғолдар осы қазақтың жерінен кеткен. Жазда Арқаны жайлап, қыста Сырдың бойын паналаған. Осы бүгінгі қазақ жерінде 300 жыл дәурен сүрген. Бұл туралы Рашид-ад-Дин өз еңбегінде ашып жазылған. Моңғолдар да түрік халықтарының бірі. Шыңғыстың моңғолдары Тәңірі дінін тұтынған, түрік тілінде сөйлеген. Қазіргі Моңғолдың тілі көне моңғолдың тіліне ұқсамайды. Бұлардың қазіргі тілі түрік, кидан, манжур, қытай тілдерінің қоспасы.
Ruh.kz: «Қазақ қазақ болғанға дейін» кім еді, «қазақ қазақ болғаннан кейін» кім болды?
Қойшығара Салғараұлы: Кез-келген халық бір атадан тарамайды. Бірнеше жұрттан құралған, солардың бірігіп, кірігіп кетуінен пайда болады. Біздің зерттеушілерге жақсы болған бір жағы – біздің тіліміз басқа түріктілдес халықтардың тіліне қарағанда бастапқы тілге өте жақын.
Қазақ атауы бағзыдан бар. Х ғасырда византиялық Константин Порфирородныйдың Қазақ хандығы жөніндегі мәліметі мынандай жолдармен берілген: «Зихиядан жоғарыда папагин жері жатыр. Ал бұл жерден жоғарыда «Касахия» деп аталатын ел бар. Касахиядан жоғарырақта Кавказ тауы жатыр». Бұл шамамен қазіргі Азербайжан еліндегі Қазақ ауданының жері болса керек.
Егер генетик ғалымдардың адамзат баласының алғаш жаралған жері Оңтүстік Шығыс Африка дегендері шынымен рас болса, бір қазақтың ғана емес, бүкіл түріктектес халықтардың түптегін, яғни бастау тарихын осы өңірден іздеген жөн. Кейін олар Африкадан Азия құрлығына өткен. Геродоттан бұрынғы тарихшылардың түсінігі бойынша олар Кавказ тауын жердің шеті деп білген. Сондықтан олардың бұл Азиясы қазіргі Алдыңғы және Кіші Азиямен тұйықталады. Кейін осылардың өсіп-өніп өріс кеңейткен ұрпақтары Кавказ тауының терістігіне өтеді. Қазақтың қазақ болғанға дейінгі тарихы, міне, осы кезден басталады. Кавказдың теріскейіндегі бұл алып даланы тарихшылар «Ұлы Дала» деп атайды. Жалпы далалықтардың тарихы бірігулер мен ыдыраулардын тұрады. Біріккенде далалық империя құрады, ыдырағанда жеке хандықтарға бөлініп кетеді. Мысалы, біздің Қазақ хандығы осындай ыдыраудың, нақтырақ айтсақ, Алтын Орда тарағаннан кейін ХV ғасырда пайда болды.
Ruh.kz: Өзіңіз айтпақшы «әуесқой тарихшылар» тарихтың кей тұстарын бұрмалап алады. Кей адамдардың істерін атасының атына теліп қояды. Осы қашан тоқтайды?
Қойшығара Салғарин: Адамның бәрі бірдей емес. Біреуінде адамгершілік бар да, екіншісінде ондай қасиет кемшін. Есесіне пендешілігі мол. Осы пендешілікке салып атасының істемеген батырлығын істетіп, жасамаған ерлігін жасатып қояды. Сөйтіп псевдотұлғалар көбейеді. Сонының бәрі тарихты шынымен болған ба, жоқ па? Бұған нақты жауап берер дәлел тағы жоқ. Ал, екінші жағынан бұның бәрін өтірік деуге тағы келмейді. Қазақтың тарихында не көп, соғыс көп. Әр соғыстың өз батырын шығарары тағы шындық. Бұл қазақта батырлардың көп болуының бірден бір айғағы. Өкінішке қарай олардың ерлігін елге танытар құжаттық деректі сақтаған тіреліп тұрған архивмыз да жоқ. Сонда олар туралы ата-бабаларынан естіп біліп, жадтарында сақтаған олардың ұрпақтары айтпағанда кім айтады. Сондықтан тарихты танып-білуге тарихшы еместер араласты деп оларды кінәлағаннан гөрі кәсіби тарихшылар олардың жазғандарының сапасын анықтап, дұрыс-бұрысын сараптағаны жөн.
Ruh.kz: Еліміздің геосаяси жүйесіне көзқарасыңыз қалай?
Қойшығара Салғараұлы: Халықтың ауызша тарихын танып-білуде тілдік деректердің орыны ерекше. Бұл ретте біздің басқа түріктектес халықтардан елеулі артықшылығымыз бар. Ол біздің қазақ халқының мекен еткен жерінің табиғи орналасуына қатысты. Өзіңіз зерделеп көріңізші… Қазақ жерін жан-жағымыздан бірыңғай түріктілдес халықтар қоршап жатыр. Біздің халық басқа тілді жұртпен тікелей шектеспейді. Сондықтан да біздің тіліміз басқа түріктілдестерге қарағанда таза. Біздің тілдегі парсыдан, арабтан, қытайдан, орыстан кірген кірме сөздер солармен тікелей көршілес отырған, аралас –құралас болған басқа түріктілдес халықтар арқылы кірген. Қазіргі қазақ тілінінің тым көне замандардан жеткен ескі жазулардың тілін түсінуде белсенді қызмет атқаратынының сыры осыдан.
Ruh.kz: «Егемен Қазақстан» газетінде тілші, бөлім меңгерушісі болғаныңыз белгілі. Цифрландыру заманында, газеттің құны түсіп кеткен жоқ па?
Қойшығара Салғараұлы: Газет – қай кезде де халықтың билікке, биліктің халыққа айтар ақпарын бүкпесіз жеткізіп, қоғамдық пікірді қалыптастырушы ғой. Газетте өтірік айтуға да, жазуға да болмайды. Халық көзі қырағы. Бәрін көріп, біліп отырады. Өмір шындығы бұрмалаған газет оқылмайды, оқырман арасында беделі де болмайды. Мен қымет істеген кездегі қазақ баспасөзінің қарашаңырағы – «Егемен Қазақстан» (ол кезде «Социалистік Қазақстан») сондай беделді газет болды. Онда жарияланған сын мақалалар жауапсыз қалмайтын. Сол газеттің беделінің күштілігінің арқасында мен өзім жазықсыз сотталып кеткен үш адамның түрмеден шығуына көмектескенім бар.
Ruh.kz: Замандастарыңызды, солар айтар әңгімені аңсайсыз ба?
Қойшығара Салғараұлы: Әрине аңсайсың, сағынасың. Солардың ішінде Ақселеу Сейдімбектің орыны бөлек еді. Ақселеу маған жай дос қана емес, менің өзіме айналып кеткен, менің бүкіл болмысыма еніп кеткен азамат еді. Ғылымға да, еңбекке де менен ерте келді. Өте ұқыпты болатын. Күнде ертеңгісін телефон шалып, «кеше ана мектепке кездесуге баруға келісіп едің ғой, ұмытып кетпе» деп, меніңқамымды ойлап, не істеу керегімді алдын ала ескертіп отыратын. Маған қатысты кей шаруаны бейне өз шаруасындай атқарып, тап-тинақтай қылып отырушы еді-ау… Ол қайтыс болғаннан кейін бір жыл қолыма қалам алмай, мәңгіріп жүрдім.
Ruh.kz: Жасалып жатқан реформаларға көзқарасыңыз қандай?
Қойшығара Салғараұлы: Бізде «жасайын деп жатыр» деген әңгіме көп-ақ. Нақты жасалғандары қайда? Осы уақытқа дейін қаншама шаруа айтылды. Істелгені қайсысы? Өзі іс жоқ жерде сөз көп. Біз сол сөзді қойып, іске көшуіміз керек. Қаншама мемлекеттік үлкен бағдарламалар қабылданды, соның қаншасы іске асты? Білім саласы реформалардан көз аша алмай қалды. Қаншама министр келді, соншама реформа жасалды. Біреу игілікті нәтиже берген жоқ. Өз басым «Үштұғырлы тіл» дегенді тіпті миыма сыйғыза алмаймын. Адам өзіне қажет кезде бәрін үйреніп, меңгеріп алады. Бесіктен белі шықпаған, әлі өзінің салт-дәстүрін, тілін, ділін меңгермеген балаға бірнеше тілді үйретем деу, сөйтіп одан ел ертеңіне алаңдар сауатты ұрпақ қалыптастырам деу – бос әуре. Адам қай тілде оқыса, қай тілде сөйлесе сол сол тілге қызмет етеді.
Ruh.kz: Ребрединг деген ұғым бар. Төл құжатыңа тегіңді жаздырғанда, атаңның есімінің соңына «ов», «ев» деп тіркеуге қалай қарайсыз?
Қойшығара Салғараұлы: Халықтың ұлттық болмысын, азаттығын сақтап қалуда, басқаны былай қойғанда, жеген тамағы, киген киімі, ішкен суына дейін қызмет етеді. Бұған мысал ретінде мына бір тарихи жағдайды айта кетуге болады. Сиунну империясының билеушісі бір ретте қытай оқымыстысы Жин Шин Иө дегеннен өз елінің ертеңінің қандай болатынын сұрайды. Сонда қытай оқымыстысы: «Сиуңну елі қытайдың боданы болады» дейді. Бұған сиуңну билеушісі бұлан-талан болып, ашуланады. «Әй, сен не деп отырсың. Сенің қытайың менің салық төлеп отырған құлым емес пе? Менің елім қалай оған бодан болмақ», – деп ақырады. «Тақсыр өзіңіз сұраған соң, білгенімді айтып отырмын, оған ашуланбаңыз. Рас, қазір Қытай Сіздің боданыңыз. Жылма-жыл қыруар салық төлейді. Бірақ мұның бәрі қазіргі жағдай. Өзіңіз қараңызшы, Сіз не киесіз? Бәрі қытай жібегінен тігілген киімдер. Жейтініңіз де сондай қытайдың тамақтары, күріші мен жемісі. Ішетініңіз не? Ол да қытайдың шарабы. Халық қашанда басшысына қарайды. Олар да Сізге ұқсап, Сіз кигенді кигісі, Сіз жегенді жегісі, Сіз ішкенді ішкісі келеді. Ал осылардың бәрі Сіздің елде өндіріле ме? Өзінде жоққа құмарлық күндердің күнінде өзгеге тәуелді болуға мәжбүр етеді» дейді. Тарих қытай оқымыстысының айтқанының шындық екенін толық дәлелдеді. Дүркіреп тұрған Сиуңну империясы ақырында Қытайдың боданы болып тынды.
Сол секілді біреудің дүниесін өзіңе таңсық қылып, жалпы ұлттық сипатта қолданысқа қосып жіберу өте қауіпті дүние. Қазаққа «ов», «ев», «ова» дегендер жат ұғым. Қазақ өз тегін көрсеткенде әкесінің есімінің соңына «ұлы», «қызы» деген ұғымды тіркейтін. Ал ауызша айтқанда адамды тек өзінің атымен атайтын. Айтқан адамының сол ауылда аттастары бар болса, оның атына әкесінің есімін қосып, мысалы, «Мырқымбайдың Сағымбайы» деп анықтай түсетін. Міне, бұл ұлттық ерекшелігің. Сенің қазақ екенің бірден білініп тұрады.
Ruh.kz: Ата ретінде баланы қалай тәрбиелейсіз?
Қойшығара Салғараұлы: Мен кештеу оянғандардың қатарынанмын. Соған байланысты тындыруға тиісті ісім өте көп. Ізденістен, жазудан, күнделікті жұмыстан қол босай бермейді. Содан да болар кезінде бала тәрбиесіне ойдағыдай көңіл бөле алмадым. Балаларымды шамам жеткенше ұлтжанды етіп тәрбиеледім. Үйде қазақша сөйлейміз. Біздің заманымызда орыс тілін білмеген адам көп кемістік көрді. Өз басым орыс тілінен көп қысым көрген соң балаларымды орысша мектепке беріп, орысша оқыттым. Содан олар орыс тіліне жетік болып өсті. Орысша сөйлегенді қолайлырақ көреді. Тәуелсіздік алып, етек-жеңімізді жинап, олар да мүмкіндігінше қазақы болмысқа еніп келеді. Қазақша оқиды.
Ruh.kz: Жазудағы графигіңіз, кредоңыз қандай?
Қойшығара Салғараұлы: Елге әйгілі танымал жазушылар секілді белгілі бір уақытта ғана жазуға отырамын дей алмаймын. Тұрақты графигім жоқ. Қолым қалай қалт етіп босай қалады, солай жазуға отырамын. Қазір көбіне түске дейін отырамын. Қалған уақытымды жазып жатқан дүниеме қатысты материал жинауға, ізденуге арнаймын.
Ruh.kz: Бір күніңіз қалай өтеді?
Қойшығара Салғараұлы: Ерте тұрамын. Таңертең тұрақты түрде үш шақырым жүріп келемін. Таңғы асымды ішіп, жазуға отырамын. Содан түске дейін жазам. Түсте бір сағаттай ұйықтап, тынығамын. Тынығып алған соң кітап оқимын. Шамамен күнім осылай өтеді. Бірақ, күніне бірнеше күтпеген шақырулар болып жатады да, жоспар өзгеріп тұрады. Қазір не көп жиналыс көп.
Ruh.kz: Жастарға айтарыңыз болса?
Қойшығара Салғараұлы: Жастар қоғамның қозғаушы күші. Барлығымыз жастар үшін, келешек ұрпақ үшін еңбектенеміз. Сауатты болса дейміз. Көкірегі ояу, көздері ашық болса дейміз.
Ruh.kz: Сұқбатыңызға рақмет!
Сұлтан МҰСТАФИН,
Ruh.kz
