ШІЛІКТІ АЛҚАБЫ
Зайсан ауданы, Шілікті ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км, Өскемен қаласынан 510 км жерде орналасқан
Шілікті алқабы -Тарбағатай, Маңырақ, Сауыр-Сайхан тауларымен қоршалған ұзындығы 80 км болатын жазық. Бұл – бірнеше тізбекпен созылған 200-ден астам таңқаларлық үлкен қорғандары бар патша алқабы. Ерте сақ дәуірінің элитарлық ескерткіштері Шілікті бірегей табиғи кешеннің орталығында орналасқан. Аумақтың басты құндылығы-табиғаттың үйлесімді әсерінен және тарихи ескерткіштердің табиғатында көрініс тапқан адамның ғасырлық іс-әрекетінен пайда болған тарихи-мәдени ландшафт. 1960 жылдары археолог С. Черников № 5 қорғанды қазды, онда 524 алтын зат табылды. «Ұшатын бұғы» түріндегі тақтайшалар, бүркіттердің, балықтардың, қабанның бейнелері өздерінің мінсіздігімен және мәнерлілігімен таң қалдырады.
Сенсациялық жаңалықтардың жалғасы қазақстандық археолог А.Төлеубаевтың зерттеулерімен байланысты. 2003 жылы ерекше көлемімен және орналасуымен ерекшеленетін № 1 қорғанды қазу нәтижесінде үлкен олжалар табылды. Биіктігі сегіз метрге жуық үйіндінің астынан балқарағай бөренелерінен салынған қабір табылды. Қарақшылық істердің әсерінен жерлеудің бұзылғаны расталды. Адамның бас сүйегін табу антропологтарға патша адамының сыртқы келбетін қайта құруға мүмкіндік берді. 4333 алтын бұйым табылды. Олар: барыс, бүркіт, бұғы, қасқыр, арқар түріндегі жапсырмалар. Ежелгі көшпенділер өнерінің нағыз жауһары – бұл екі бұғының геральдикалық композициясынан тұратын тақта.
2016 жылы ескерткіш облыс әкімдігінің «ШҚО археология саласындағы 2016-2018 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарын дамыту бағдарламасы» жобасына енгізілді. Қазба жұмыстары № 16 қорғанда жалғасты. Қорғаннан тоналған қарағай қабірі табылды, оның әр түрлі бөліктерінен 2000 мыңнан астам алтыннан жасалған әшекейлер табылды: марал, бүркіт-грифон, мысық жыртқыш түріндегі тақталар, геометриялық пішіндегі киімдегі жолақтар. Сақ билеушісі маңызды мерекелер мен салтанаттарда осы алтын жапсырмалармен безендірілген киім киген. Бұл салтанатты костюмді ғалымдар қалпына келтірді. Тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл Еуразиялық кеңістікте ең алғашқы «Алтын адам» табылды. Шілікті қорымындағы бұл қазбалар біздің дәуірімізге дейінгі І мыңжылдықтың ортасында біздің өлкемізде болып жатқан мәдени-тарихи үдерістерді қайта жаңғыртуға ықпал еткен соңғы жылдардағы аса көрнекті жаңалықтардың қатарына жатады.
