ТЕКЕ КӨЛІ, УӘЛИХАНОВ АУДАНЫ Местонахождение: Озеро Теке находится в Уалихановском районе Северо-Казахстанской области, на Северо-Казахской равнине, 51,5 км км на юг Омска.
Теке-бессточное горько-соленое озеро, содержит полезные ископаемые, такие как поваренная соль. На территории озера проводятся исследование и добыча поваренной соли. Запасы находятся на государственном балансе.
Географические данные: Площадь озера – 260 км2, с сезонными изменениями, средняя глубина-0,5 м, наибольшая – 1 м. Питание снеговое и, отчасти, от подземных вод. Берега обрывисты и круты, острова некрупные. В озеро впадают 37 пересыхающих ручьев (Аксай, Кенесай, Кобенсай, Талдысай и т.д.). Озеро является территорией массовых скоплений журавлей-красавок, а также некоторого числа серых журавлей в период осеннего пролета.
Полезные стороны: На берегу озера периодически происходит осадок соли, растительность по берегам практически отсутствует. Тем не менее, соль имеет большое значение для здоровья человека. Озеро давно известно своей лечебной грязью и соленой водой. Здесь не только местные жители, но и жители Российской Федерации принимают лечебные процедуры в соленой воде. Многие химические элементы озера имеют положительный эффект на кожу человека и полезны для здоровья костей и суставов.
На озере Теке водится рачок вида Artemia Salina. Артемия (лат. Artemia salina)- вид ракообразных из класса жаброногих (Branchiopoda). Артемия салина имеет большое значение для науки, хозяйства и фармацевтической отрасли. В научных кругах артемию рассматривают как сырье для получения фармацевтических препаратов, корректирующих обмен веществ у человека и животных.
9.АБЫЛАЙ ХАН РЕЗИДЕНЦИЯСЫ – резиденция Абылай хана
Орналысқан орны:СҚО, Петропавл қ., Кәрім Сүтішев к., 1Б
Архивтік материалдар бойынша Абылай ханның сұрауы және патша үкіметінің рұқсатымен Св. Петр бекінісі маңында болған кезде тоқтау үшін Есіл өзінінің жоғарғы жағында Енқыстау тауларында 1765 жылы ағаш үй салынғаны мәлім. Аңыз бойынша кейін үй өртеніп кеткен. 1821 жылы патша үкіметі Абылайдың ұлы – Уәлиді орта жүздің ханы етіп бекіткен соң жоғарғы Петропавловск форштадтында ханға арналған екі қабатты тас үй салынды. Сол кезден Петропавловск қаласында Орта жүз ханының қысқы ордасы болатын.
Аңызы: Абылайдың ақ үйі, Абылайдың ордасы – Абылай ханның Петропавл қаласындағы ордасы, тарихи ескерткіш. Қазақстанның солтүстік аймағын отарлау басталған кезде Есіл өзені жағасында орналасқан Қызылжар қыратында 1752 ж. әулие Пётр бекінісінің құрылысы басталды. Бұл өз кезегінде елдердің арасындағы сауда-экономикалық қатынастардың орнығуына әсерін тигізді. Осыған байланысты казактардың дала тұрғындарына тиісіп, қазақтардан мал тартып әкетуі және жер учаскелерін басып алуы тәрізді мәселелерді талқылау үшін ханның арнайы ордасы қасында осындайқұрылыс салу қажеттігі туындады. Мұрағаттық материалдардың мәліметтері бойынша, «Оның, Абылайдың, өтініші бойынша Есіл өзенінің жоғарғы жағындағы Енқыстау тауында әулие Пётрдің бекінісі жанынан оның келіп тұруы үшін 1765 ж. ағаш үй салынды» (Солтүстік Қазақстан облысы мемлекеттік мұрағаты, 158-қор, 1-тізбе, 295-іс 33-б.). «Енқыстау (қыстауға арналған кең жазық)» сонымен, «Абылайдың ақ үйі» тек қана тұрғын үй үшін емес, сонымен қатар шиеленісті мәселелерді шешуге арналған орынға айналды. Ғимараттың орналасқан жері туралы әртүрлі пікірлер бар. Оның бекіністен 2-3 шақырым жерде, «тау» етегінде (еңістік жерде) орналасқандығы дәлмедәл анықталды, бұл сол кезде (19-гасырдың екінші жартысы) қаланың шеті болатын. «Абылайдың ақ үйі» қалада болған өрттің бірінің салдарынан жанып кеткен тәрізді, оның орнына тастан үй салынған, оны халық бұрынғыша «Абылайдың ақ үйі» деп атаған. «Абылайдың ақ үйі» қазақ халқының ұлттық тарихи ескерткіші болып табылады. Абылайдың ақ үйінің құрылысы Абылай хан өмірінің деректерімен және мұрасымен тікелей байланысты. Оған көп уақыт жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілмегендіктен үй айтарлықтай зиян шеккен. Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Т.А. Мансұровтың бастамасымен және ҚР Президентінің қолдауымен 2006-2007 жылдар ішінде тарихи-мәдени ескерткіш толық қалпына келтірілетін болады.
Ақпарат көздері:
Солтүстік Қазақстан облысы. Энциклопедия. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2006. – 704 б.
