Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына арнаған жолдауында келесі 2025 жылды «Жұмысшы мамандықтары жылы» деп жариялады. «Осы уақыт ішінде техникалық және кәсіби білім беру жүйесін реформалау қажет. Әрі біз жұмысшы мамандықтарын дәріптеу арқылы қоғамда еңбекқор және нағыз маман болу идеясын насихаттаймыз», - деді президент. Яғни қоғамда еңбекқорлық, кәсібилік сияқты қасиеттер өте жоғары бағалануы тиіс.
Қазақстанда жұмысшы санатына әртүрлі мамандықтар кіреді. Олардың қатарында:
Механиктер – автокөліктер мен машиналарды жөндейтін мамандар.
Электриктер – электр жүйелері мен құрылғыларын орнату және жөндеу.
Слесарлар – металл конструкцияларын өңдеу, жөндеу.
Дәнекерлеушілер – металл бөлшектерін дәнекерлеу.
Столярлар – ағаштан бұйымдар жасау.
Кондитерлер – тәтті өнімдер дайындау.
Медбикелер – медициналық көмек көрсету.
Тігіншілер – киім мен басқа текстиль бұйымдарын тігу және тағы басқа мамандықтар.
Бұл мамандықтар өндіріс, құрылыс, қызмет көрсету және ауыл шаруашылығы сияқты түрлі салаларда маңызды рөл атқарады.
Жұмысшы мамандықтары бағаланатын мемлекеттер, әдетте, экономикалық дамуы жоғары, әлеуметтік теңдікке көңіл бөлетін елдер. Жұмысшы мамандықтарының бағалануы – бұл елдің экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуына әсер ететін маңызды аспект. Осы тұрғыдан алғанда, әлемде жұмысшы мамандықтарының жоғары бағаланатын мемлекеттері және олардың бағалануының негізгі критерийлері туралы толығырақ айтып өтейік.Олардың бағалануы бірнеше көрсеткіштер арқылы жүзеге асырылады:
- Жалақы деңгейі
Жұмысшылардың жалақысы – мамандықтың бағалануын анықтайтын ең басты көрсеткіштердің бірі. Жоғары жалақы мен бонустар жұмысшы мамандықтарын тартымды етеді. Мысалы, Швеция мен Германияда инженерлер мен техникалық мамандар жақсы жалақы алады, бұл олардың жұмысын жоғары бағалайтынын көрсетеді.
- Әлеуметтік қорғау
Жұмысшылардың құқықтарын қорғау – маңызды аспект. Жоғары дамыған елдерде (мысалы, Канада, Норвегия) жұмысшыларға берілетін әлеуметтік жеңілдіктер (демалыс, ауруханаға жату, зейнетақы жүйесі) жұмысшы мамандықтарының маңыздылығын арттырады. Мұндай елдерде еңбек шарттары заңмен реттеледі, бұл жұмысшылардың құқықтарын қорғауға мүмкіндік береді.
- Білім беру және кәсіптік дайындық
Мамандықтардың сапасы мен біліктілігі, сондай-ақ, олардың қоғамдағы бағалануы білім беру жүйесіне тікелей байланысты. Жоғары сапалы кәсіптік білім беру (мысалы, Германияның дуалды білім беру жүйесі) жұмысшы мамандарды даярлаудың тиімділігін арттырады, бұл өз кезегінде жұмысшы мамандықтарының бағалануына әсер етеді.
- Экономикалық тұрақтылық
Экономикалық жағдайдың тұрақтылығы жұмыс орындарының тұрақтылығына және жұмысшылардың өмір сүру деңгейіне әсер етеді. Мысалы, Жаңа Зеландияда экономиканың тұрақты өсуі мен төмен жұмыссыздық деңгейі жұмысшы мамандықтарының беделін арттырады.
- Халықаралық рейтингтер
Дүниежүзілік экономикалық форум, ЮНЕСКО және басқа ұйымдар жүргізген зерттеулер мен рейтингтер елдердегі жұмысшы мамандықтарының бағалануын объективті түрде көрсетеді. Мысалы, 2023 жылғы зерттеулерде Скандинавия елдері (Швеция, Дания, Норвегия) жұмысшы мамандықтарын жоғары бағалайтын мемлекеттер ретінде танылды.
Жұмысшы мамандықтарының бағалануына әсер ететін факторлар кешені, сондай-ақ, елдің мәдениеті мен экономикасының ерекшеліктері де ескеріледі. Жоғарыда аталған елдерде жұмысшы мамандықтарының жоғары бағалануы олардың әлеуметтік және экономикалық жүйесінің тиімділігімен тығыз байланысты.
Қазақстанда жұмысшы мамандықтарын әлеуметтік қорғау бірнеше бағытта жүзеге асырылуда:
- Еңбек заңнамасы
Қазақстанда жұмысшылардың құқықтарын қорғауға арналған еңбек кодексі бар. Бұл кодекс жұмыс уақытын, демалысты, еңбек шарттарын және еңбек қауіпсіздігін реттейді. Жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін заңдық негіздер қамтамасыз етілген.
- Әлеуметтік жүйесі
Жұмысшылар үшін әлеуметтік қорғау жүйесі жұмыс істейді, оның ішінде:
Зейнетақы жүйесі: Жұмысшылар зейнетақы қорларына міндетті жарналарды аударады, бұл зейнетке шыққанда қаржылық қолдау алуға мүмкіндік береді.
Медициналық сақтандыру: МӘМС (Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру) жүйесі арқылы жұмысшылар медициналық қызметтерге қол жеткізеді.
Жұмыссыздық сақтандыруы: Жұмыссыз қалған жағдайда жұмысшыларға жәрдемақы төлеу жүйесі бар.
- Кәсіподақтардың рөлі
Қазақстанда кәсіподақтар жұмысшылардың құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Олар еңбек шарттарын жақсарту, жұмысшылардың жалақысын көтеру, еңбек жағдайларын жақсарту бойынша жұмыс жүргізеді.
- Еңбек қауіпсіздігі
Еңбек қауіпсіздігі мен қорғауды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстанда арнайы мемлекеттік бағдарламалар мен стандарттар енгізілген. Олардың міндеті – өндірістегі жарақаттар мен зиянды әсерлерді азайту.
- Білім беру және кәсіптік даярлау
Қазақстанда кәсіби білім беру жүйесі жұмысшы мамандықтарын дамытуға бағытталған. Кәсіптік колледждер мен жоғары оқу орындары арқылы жұмысшыларды даярлау жүзеге асырылады. Бұл жұмысшылардың біліктілігін арттыру мен еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға ықпал етеді.
- Мемлекеттік қолдау бағдарламалары
Қазақстанда жұмысшы мамандықтарын қолдау мақсатында әртүрлі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Мысалы, «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы жұмыс орындарын ашу және жұмыссыздықты төмендету үшін арналған.
Қазақстанда жұмысшы мамандықтарын әлеуметтік қорғау жүйесі біртіндеп дамып келеді, бірақ әлі де жетілдіруді қажет ететін аспектілер бар. Жұмысшылардың құқықтарын қорғау, еңбек шарттарын жақсарту және әлеуметтік қолдауды күшейту – мемлекет пен қоғамның ортақ міндеті.
