«Құлақтан кіріп бойды алар»: Абайдың даналық сөздері – жастарға өнеге

Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады. Одан басқа нәрсемен оздым ғой демектің бәрі де – ақымақшылық.

Абай Құнанбайұлы

Елімізде жыл сайын 10-шы тамызда  ұлт ақыны Абай Құнанбайұлының туған күніне байланысты «Абай күні» атап өтіледі.

Абай Құнанбайұлы – қазақ халқының рухани дүниесінің көрнекті тұлғасы, оның даналық сөздері мен өлеңдері бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоймайды. Абайдың сөздері өз уақытында-ақ терең мағыналарымен ерекшеленіп, қазіргі жастарға да өнеге боларлық ұлағатты кеңестерге толы. «Құлақтан кіріп бойды алар» деген белгілі өлеңі арқылы Абай жастарға өмірдің мәнін, білімнің маңызын, адами қасиеттердің құндылығын жеткізуге тырысты.

Абай Құнанбайұлының даналық сөздері көптеген ұрпақтарға білім мен тәрбие берудің қайнар көзі болып келеді. Оның шығармашылығы арқылы жастарға адамгершілік, білімге құштарлық, ақыл-ой мен парасаттың маңыздылығын түсіндіреді. Абайдың өлеңдері мен қара сөздері өмірдің әр түрлі аспектілерін қамтып, терең философиялық ойлармен байытылған.

Абай ілімінің негіздерін құрайтын ұғымдар мен олар сипаттайтын құбылыстардың әрқайсысын танып, таразылаудың маңызы үлкен.

Абай көрсетіп отырған үш қасиет - «ыстық қайрат», «нұрлы ақыл», «жылы жүрек» – адам өмірінде ешуақытта азбайтын, арзандамайтын мәңгілік құндылықтар қатарына жатады. Бұл үшеуі – Абай ілімінің құрамдас үш бөлімі. Ақын шығармашылығында өмір құбылыстары, адам болмысы осы үштік тұтастыққа байланысты бағаланады. Ақын адам баласының осы үш қасиетті бірдей ұстап, бірдей ардақ тұтып, өз болмысының ажарына айналдыра алғанда қандай күйде болатынын, олардың бірлігіне қол жеткізе алмай, олардан шет қалғанда қандай күйге түсетінін өз заманының нақты шындық құбылыстары шегінде үлкен реалистік қуатпен суреттеді. Аталған қасиеттердің әрқайсысын ғылымның көзімен пайымдауда Абай кемел ойдың желісін тартты.

Білім мен ғылымның маңызы:

Абайдың шығармашылығында білім мен ғылымның маңызы ерекше орын алады. «Әсемпаз болма әрнеге, өнерпаз болсаң, арқалан» деген өлеңінде ол білім мен өнерді құрметтеуге шақырады. Оның ойынша, адам өзіне пайдалы білім алып, оны қоғамға қызмет ету үшін қолдануы керек. Бұл жерде Абай білім мен ғылымның адам өміріндегі орнын ерекше атап көрсетеді, жастарға білімге деген құштарлықты арттыруды үйретеді.

Адамгершілік пен мораль:

Абайдың өлеңдерінде мораль мен адамгершілік мәселелері де терең қозғалатын тақырыптардың бірі. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, сонда толық боласың» деген сөздерінде ол адамның ақылын, қайратын және жүрегін бірдей ұстаудың маңыздылығын айтады. Бұл адамгершілік құндылықтарды сақтау және адал болу қажеттігін білдіреді.

Абай Құнанбайұлының сөздері тек әдебиет пен философияның үлгісі емес, сонымен қатар өмірлік кеңестердің де жинағы. Оның кеңестері мен даналық сөздері бүгінгі күннің ұрпақтарына маңызды бағыт-бағдар көрсетеді. Абайдың сөздеріндегі терең мағына мен қарапайымдылық жастар өмірінің әр кезеңіне бағдар болуы тиіс.

Өзін-өзі жетілдіру:

Абай жастарды өз қабілеттерін дамытуға және өздігінен жетілуге шақырады. «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, ақылың мен қайратың екі жақтап» деген өлең жолдарында ол адамның өзіне деген сенімділікті қалыптастыруы керек екендігін, бірақ сол сенімділіктің ақылмен және мақсатпен байланысты болу қажеттігін айтады. Бұл жастарды өз мүмкіндіктерін зерттеуге, өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуға үндейді.

Адамның ішкі әлемі мен рухани байлығы:

Абайдың шығармашылығында адамның ішкі әлемі мен рухани байлығы маңызды орын алады. Оның «Жасымда ғылым бар деп ескермедім, пайдасын көре тұра тексермедім» деген өлеңі жастарға ғылым мен білімнің мәнін түсініп, оны өмірде қолдану қажеттілігін көрсетеді. Бұл өз кезегінде рухани өсу мен ішкі дүниені байытуға әсер етеді.

Абай Құнанбайұлының даналық сөздері – бүгінгі жастар үшін үлкен өнеге мен үлгі. Оның шығармашылығы адамгершілік құндылықтарды, білімнің және еңбектің маңыздылығын, терең ойлаудың қажеттілігін көрсетеді. Абайдың даналық сөздері қазіргі қоғамда да өзектілігін сақтап, жастарды дұрыс жолға бастауға бағытталған. Оның шығармалары арқылы жастар өмірдің мәнін түсініп, өздеріне мақсат қойып, қоғамға пайдалы тұлға болуға ұмтылуы керек.

Бүгінгі күнде Абайдың даналық сөздерін жастарға жеткізу – ұлттық мәдениетімізді сақтаудың және дамыту жолындағы маңызды қадамдардың бірі. Оның шығармалары арқылы жастар өмірдің мәнін, адами құндылықтарды және білімнің маңыздылығын терең түсініп, өздерінің жеке және қоғамдық мақсаттарына жетуге ұмтылады. Оның өлеңдері мен қара сөздері арқылы жастарға өмірдің терең мағыналарын түсінуге, білім мен ғылымға деген құштарлықты арттыруға, қоғамдағы өз орнын табуға бағыт-бағдар береді.