«Қазақстан жастары – 2020» ұлттық баяндамасынан үзінді
Жастар құндылықтарының құрылымында бірнеше жыл бойы дәстүрлі құндылықтар басымдығы сақталып келеді: отбасы (85,2 %), денсаулық (51,8 %), достық (28,3 %).
Жастардың әртүрлі топтары арасында бірінші блоктың (отбасы, денсаулық, достық) және екінші блоктың (материалдық жағынан қамсыз өмір, сүйіспеншілік, сенім және дін) құндылықтары ерекшеленеді.
Ауыл жастарының дәстүрге беріктігі олар үшін сенім мен дін (19,2 %) әсіресе маңызды екенін көрсетіп отыр. Бұл ретте ауыл жастарымен салыстырғанда өзін-өзі тану және өзін-өзі құрметтеу құндылықтары қалалық респонденттерде (11,3 %) көбірек көрінеді.
Қазақстандық жастарға ұрпақтар арасындағы құндылық айырмашылығы мәселелері тән емес. Басым көпшілігі (79,4 %) өз құндылықтары белгілі бір дәрежеде ата-анасының құндылықтарымен ұқсас екенін атап өтеді. Осылайша, қазақстандық қоғамда ұрпақтар сабақтастығы сақталып отыр. Алайда, ұрпақтардың бөлектену қаупі Түркістан (33,1 %), Павлодар (27,4 %) Қостанай (25,8 %), Жамбыл (20,8 %) облыстарында байқалады.
Жастар арасында азаматтық қоғамды қалыптастыру және дамыту тақырыптарын тікелей қозғайтын құндылық бағдарлары басым емес. Сонымен, патриотизм көбінесе азаматтық қоғамның функцияларын жүзеге асыру призмасынан гөрі елге деген сүйіспеншілік, құрмет және мақтаныш сынды эмоциялық тәжірибе арқылы көрінеді. Мысалы, қайырымдылыққа, сайлауға немесе митингілерге қатысу.
Алайда, азаматтық қатысу өсудің белгілі бір ықтималдығын қамтиды, оған жастар арасында танымал, үздік бес қоғамдық трендті құрайтын құндылық бағдарларының жаңа құрылымы ықпал ете алады: салауатты өмір салтына бейімдік (48,5 %), волонтерлік (47,1 %), саяхат (28,7 %), азаматтық белсенділік (23,1 %) және экология мәселелері (17,7 %).
«Рухани жаңғыру» бағдарламасының жастардың құндылық бағдарларына ықпал ету дәрежесі әртүрлі, бұл бағдарламаның іске асырылу барысы туралы жастардың хабардар болу деңгейінде көрініс табады. Жас респонденттердің 55,6 % қандай да бір дәрежеде «Рухани жаңғыру» бағдарламасының мазмұнын, мақсаттары мен міндеттерін біледі. Бағдарлама туралы хабардарлықтың салыстырмалы түрде жоғары деңгейі – Маңғыстау (81,6 %), Қостанай (76,4 %), Қызылорда (74,2 %), Жамбыл (64 %) және Шығыс Қазақстан (63,9 %) облыстарының респонденттері арасында тіркелді.
Дін белгілі бір діни ортада туған кезде жақын болатын жастардың құндылық бағдарына айтарлықтай әсер етеді. Діншілдіктің салыстырмалы түрде жоғары деңгейі Маңғыстау, Шығыс Қазақстан және Батыс Қазақстан облыстарында байқалады, онда іс жүзінде діншілдер саны тиісінше 36,8 %, 34,1 % және 31,9 %-ға жетеді, бұл орташа республикалық көрсеткіштен екі есе жоғары.
Көпшіліктің діни ұстанымы – дәстүрлі ислам (73,4 %), ол қазақтар мен басқа да этностық топтардың өкілдерінен тұратын жастарға тән. Отбасы, денсаулық және достықтан кейінгі жас адам өмірінің төрт маңызды құндылығының бірі ретінде дін мен сенімнің нығаюы да назар аудартады.
Мемлекеттің этносаралық саясатына да жастар оң баға беріп отыр. Азаматтық тиістілік демократия қағидаттарын ұстануға және тең құқықтар мен міндеттерді ұстануға сүйенетін шоғырландырушы бірегейлік орталығы болуды жалғастырудың салыстырмалы түрде жоғары әлеуетін қамтиды. Жүргізіліп жатқан этносаралық саясатқа наразылығын білдірген жастар үлесі төмен, алайда ел азаматтарымен бірлік пен ынтымақты сезінбейтін респонденттердің 10 % қатер тобына жатады.
Сонымен қатар, этносына қарай алалау алдыңғы қатардағы 5 себептің бірі болып отыр. Оған тілге қатысты проблемалар да ықпал етіп келеді. Алайда, жалпы алғанда, жастардың салыстырмалы көпшілігі оларға қатысты алалау бар екенін жоққа шығарады.
