Қазіргі уақытта елімізде инклюзивті білім беруді дамыту дене, интеллектуалдық, әлеуметтік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан барлық азаматтардың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай туғызуда.
Бұл жерде «қазіргі білім беру процесі белгілі бір халықтың, белгілі бір мемлекеттің этнопедагогикалық ерекшеліктерімен міндетті түрде байланысты болуы керек, бұл қоғамдағы интегративті, коммуникативті процесс бөліктің толық жойылуы емес, этноұлттық дамудың байлығы арқылы көрінетін жалпыадамзаттық байланыс бар екенін көрсетеді» деген отандық авторлардың еңбектеріне де сүйенуге болады. «Әрбір халықтың педагогикасы өзінің жадындағы, яғни әрбір халықтың өзіне тән білім беру әдістері мен тәсілдерін шынайы сіңіру арқылы (іріктелген) оқыту, тәрбиелеуді меңзейді. Сондықтан кез келген мемлекеттік білім мен тәрбие жүйесі этноұлттық педагогиканың озық үлгілеріне құрылуы керек».
Тарихи тұрғыдан алғанда, біздің ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарға қатысты біздің эволюциямыз өзгеше. Белгілі қазақстандық философ Н. Жанділдин жазғандай «әрбір мәдениет белгілі бір ұлттық тілде құрылады, белгілі бір ұлттық топырақта дамиды және оның шырындарымен қоректенеді. Ол күрес пен еңбекті, әдет-ғұрыптарды, оны жасаушы халықтың табиғи ақыл-ойы мен даналығын бейнелейді». Шынында да, ұлттық мәдениеттің маңызды жағы белгілі бір халықтың сапасы мен қасиеттерінде көрінеді, олардың саралануы олардың ерекше сипатынан, іс-әрекеті мен психологиясының ерекшеліктерінен көрінеді.
Осы идеяға сүйене отырып, біз инклюзивті білім беру идеясын дамыту мәселелерін қарастыру кезінде қазақ халқының тарихи мәліметтері мен ұлттық ерекшеліктеріне жүгінбеу мүмкін емес деп санаймыз, өйткені Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың ықтимал жолдары туралы белгілі бір шарттарды ескерусіз талқылауға болмайды.
Бұл жағдайда көшпелілер мәдениеті тарихының тым көнелігіне қатысты өзінің теориялық болжамын алға тартқан философ Досмұхамед Кшібековтің пікірі өзекті. Автор қазақ көшпенділерінің рухани әлеміне жеке тарау арнап, сенім, адамгершілік және сұлулық саласын қамтитын адамның ерекше ішкі әлемі ретінде руханият ұғымын ашады. Халықтың рухани мәдениеті оның адамгершілігінде, парасаттылығында, тектілігінде, жомарттығында және сұлулыққа таңдану, арсыздықты, азғындықты, ойпатты қабылдамау қабілетінде көрінеді.
Қазақтарға тән мінездің айрықша ерекшеліктері объективті әлемді бейнелеу қабілеттерінде жатыр және Д.К. Кшибеков атап өткендей «қазақтардың адамгершілік мәдениеті кәдімгі сана деңгейінде қол жетпейтін биіктікке көтерілді».
Бұл өз кезегінде аталған моральдық және адамгершілік қасиеттерімен халықтың барлық осал топтарына қамқорлықпен қарауға, яғни қазақ халқының ұлттық сипаты адамгершілігі жоғары және рухани бай деп санауға негіз береді.
Сондай-ақ Б.E. Қайыровтың еңбегінде, қазақ халқында діннің жалпыадамзаттық нормалары мен дәстүрлі ұлттық құндылықтарды біріктіріп, этикалық дәстүр жүйесін білдіретін белгілі бір ұғымдары бар. Қазақтың этикалық жүйесі мен тұлғалық қарым-қатынасының функцияларын реттеуде орасан зор рөл атқаратын мұндай нормалар мен ұғымдарға: «күнә» және «кінә», «теріс қылық» және «өтеу», «мойындау», «сакраментальдық», « еңбек» және «рахат», «азға қанағат», «мейірім», «жақсылық» т.б. Атаулы ұғымдар тек қазақтың рухани әлемімен шектеліп қалмайды және нақты өмірде адами қасиеттердің маңызды бөлігін құрайды.
Қазақ дәстүрлі мәдениетінде бұл ұғымдар қай жерде және қалай қолданылатынын, қандай өзара іс-қимыл факторларының жағдайына байланысты белгілі бір функцияларын орындайтынын атап өту маңызды. Қазақ халқының белгілі бір адамдарға немесе заттарға көзқарасын білдіруде тұрақты лексикасына енген «обал» ұғымына тоқталайық. Б.Қалдыбаевта бұл сөз: «кінә», «күнә» деп аударылған. Бірақ бұл аударма оның толық мазмұнын ашпайды, өйткені бұл ұғым күрделі және аударма үшін бір сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Философтар бұл ұғымды былай түсіндіреді:
Обал – жазаға ұшырамау немесе ашуланбау үшін лақтыруға болмайтын нәрсенің мәнін ашатын ұғым; ол сондай-ақ әлсіз адамдарға қатысты асыл әрекеттерді қамтиды; немесе адам кейпінің мәні ашылатын, қоғамдық өшпенділік тудыратын әрекеттер. Обал дегеніміз – қоршаған ортаға зиян келтірмеу, тірі жанды ренжітпеу, әлеуметтік осал топтағы адамдарды жәбірлемеу, ренжітпеу, жамандық көрсетпеу және біреудің сеніміне қиянат жасамау.
Халық арасында жиі қолданылатын келесі ұғым – сауап – бұл адамның жақсы іс-әрекетінің мотивтерін түсіндіретін ұғым. Қайырымдылық көмек көрсету, материалдық мүддеге емес, ізгі ниетке негізделген қамқорлық көрсету мақсатында жанды және жансыз барлық нәрселерге ұқыптылықпен қарау.
Мысалы, жетімдерге, мүгедектерге, жесірлерге көмектесу, бейтаныс, мұқтаж жандарға қамқорлық жасау, құс ұясын қалпына келтіру және т.б. Бұл ұғымдардың қазақтар арасында тарала бастауы қазақтардың ежелден келе жатқан хайуандық және тотемдік наным-сенімдерімен байланысты, тек жақсылық жасау арқылы сауап алуға болады. Осы кезде бұл ұғымдардың тамырын тереңге тартқаны сонша, халыққа тән қасиетке айналды.
Айта кету керек, қазақтардың адамгершілік мәдениетінің маңызды аспектісі – толеранттылық. Қазақ тіліне аударғанда «төзімділік» дегенді білдіреді. Дәстүрлі қазақ мәдениетіне төзімділік о бастан тән, өйткені бұл қасиет көшпелілердің тұрмыс-тіршілігімен дамыған. Оның үстіне бұл ұғым халықтың барлық рухани және материалдық байлығына сіңген. Дәл осы қасиеттердің арқасында халық өзінің қайталанбас мәдениетін сақтай алды. М.Орынбеков ерекше атап көрсеткендей, «қазақтардың табиғатқа тікелей жақындығы, эмоционалдық позициясынан бақыланатын, қабылданатын дүниеге жақындығы олардың ішкі дүниесін, болмыстың адамгершілік қағидаларын түсінуінен көрінеді».
Қазақ тілінде толеранттылықтың мағыналық мазмұны «шыдамдылық» және «сабырлық» ұғымдарымен ұқсас келеді.
Қазақ менталитетінде қоршаған дүниені, оның құрылысын, қасиеттерін, адамның дүниедегі орнын, адам мен табиғаттың, адамдар арасындағы қарым-қатынасын танудағы сан ғасырлық тәжірибе поэзияда, мақал-мәтелдерде көрініс тапты. Кез келген халықтың мақал-мәтелдері ол – моральдық кодекстері. Олар халықтық мораль нормаларын байытады, адам бойындағы ең алдымен нені бағалайтынын және ол үшін нені жарататынын айтады. Мәселен, мақал-мәтелдер арқылы қазақ халқы мұқтаж адамдарға (жетімдерге, қарттарға, мүгедектерге) қамқорлық жасауға және қамқор болуға шақырған: «Жетімнің ризығы – жұрттан», «Жетім көрсең, жебей жүр», «Қызғыш құсқа көл пана, жетім қызға ел пана», «Жерде жетім жыласа, әуеде періште тітіркенеді», «Жетімді желе, жесірді еле», «Жетім, жетім демеңіз, жетімнің ақысын жемеңіз». Қазақ ертегілері халықтың әлеуметтік жағынан аз қамтылған топтарының, қарттардың, жетімдердің, т.б. құқықтарын қорғаған қаһармандардың хикаяларына толы.
Соңғы онжылдықтарда Қазақстанда ерекше білім беруді қажет ететін балаларға қатысты олардың сапалы білім алуын қамтамасыз етуге бағытталған жүйелі және дәйекті білім беру саясаты жүргізілуде. Қазақстан үшін инклюзивті білім беруді енгізу айтарлықтай қиындықтарсыз өтуі керек деп есептелінеді, өйткені ерекше адамдарға деген ізгілік қатынастың негіздері қазақ менталитетінде тарихи түрде қалыптасқан.
Сонымен, инклюзивті білім беру – қазіргі қазақстандық қоғамымызда үлкен болашағы бар оқытудың прогрессивті тәсілі. Біз ұлттық, діни және басқа да көптеген толеранттылық мәдениеті бар қоғамбыз. Ал бұл денсаулығы ерекше білім беруді қажет ететін әрбір баланың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне бейімделген сапалы білім алу құқығын жүзеге асыруға, өмірден өз орнын табуға және өзінің өмірлік мүмкіндігі мен әлеуетін іске асыруға үміт береді.
